معرفی کتاب

جلد چهارم از مجموعه مقالات شادروان سید حسن تقی‌زاده به نوشته‌های سیاسی و سرگذشتگی ایشان اختصاص دارد که به زبانهای فارسی، انگلیسی و آلمانی نگاشته شده بود و بهره‌مندی عام از آن در گرو ترجمه به زبان فارسی بود که این مهم به همت شادروان مرتضی ثاقب‌فر برآورده شد. هفت مقاله از این مقالات که در دوران خروج اجباری تقی‌زاده از ایران و اقامت در عثمانی نگاشته شده است، از شمار کارهای تحقیقی و تاریخی اوست که بسیاری از مطالب آن برای ایرانیان تازگی دارد و در آنها از اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و مدنی ترکها و عربها و تمایلات سیاسی آنان سخن رفته است.

بخش دیگر آن به اعلامیه‌های سیاسی اختصاص دارد که در آنها از میهن‌پرستان ایران، درخواست ایران از انگلستان و یادداشت دربارۀ خواسته‌ها و آرزوهای ایران سخن می‌رود.

در بخش سوم مسائل آذربایجان، و سازمان ملل، مخصوصاً جلسات شورای امنیت و سخنرانی‌های نمایندۀ ایران در شورای امنیت سخن رفته است.

بخش چهارم این کتاب، برخی از اسناد زندگی سیدحسن تقی‌زاده را دربر دارد که عمدتاً مبتنی بر شناخت دیگران از او و دربارۀ اوست.

در مقالۀ «پان اسلامیسم و پان ترکیسم» آمده است: دین اسلام به محض ظهور از سوریه گرفته تا اسپانیا وارد مبارزه با مسیحیت می‌شود، یعنی با دینی که مانند خودش خاستگاه شرقی دارد؛ اما گسترش جهانی یافته و سرانجام در غرب مستقر شده و آنگاه کشور و جماعاتی را که در میان آنان زاده شده، در فقر باقی گذاشته است. دشمنی و ستیز میان این دو دین هرگز از بین نرفته است؛ اسلام در شرق و مسیحیت در غرب مستقر شده و آنگاه هر یک به نام دفاع از خود مبارزۀ چندصدساله‌ای را با دیگری از سر گرفته و دو بخش از جهان را به ستیز با یکدیگر کشانده است. جنگ‌های صلیبی و مبارزات صلیب با هلال چیزی جز ادامۀ جنگ‌های ایران و یونان نیست.

در ابتدای مقالۀ «اوضاع سیاسی ایران» آمده است: تاریخ ایران در واقع همان تاریخ روح مردم ایران است و گمان می‌رود که این تایخ را بتوان در دو کلمه خلاصه کرد: رنج و جاودانگی. این یک واقعیت بدیهی است که بدبختی‌هایی به طور ادواری بر سر ایران فرود آمده و نژاد ایرانی را از پای انداخته‌اند؛ اما این ملت ناگهان در مسیر سنت‌ها و آرمان‌های ملی خود نیرو گرفته و در جهتی خلاف تقدیر ظاهری کشور به پا خواسته است و این حقیقت در سراسر تاریخ طولانی ایران مشاهده می‌شود.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: نوشته‌های تاریخی و سیاسی: جریان‌های سیاسی در ترکیۀ امروز؛ عقاید و برنامه‌های احزاب سیاسی عثمانی؛ روابط نهضت سیاسی و جنبش اجتماعی در امپراطوری عثمانی؛ پان اسلامیسم و پان ترکیسم؛ جریان‌های سیاسی در جوامع غربی؛ اوضاع سیاسی ایران.

بخش دوم: اعلامیه‌های سیاسی: میهن‌پرستان ایران؛ درخواست ایران از انگلستان؛ یادداشت دربارۀ خواسته‌ها و آرزوهای ایران.

بخش سوم: آذربایجان و سازمان ملل متحد: بیانیۀ 18 دسامبر 1945 سفیر ایران در لندن دربارۀ قضیۀ آذربایجان؛ نامۀ تقی‌زاده رئیس هیئت ایرانی به شورای امنیت؛ سخنان رئیس هیئت ایران در اجلاس عمومی هشتم مجمع عمومی ملل متحد؛ سخنرانی سی‌ام ژانویه در جلسۀ شورای امنیت؛ نامه‌ها به شورای امنیت؛ سخنان نمایندۀ ایران در شورای امنیت.

بخش چهارم: اسناد زندگی: مهمانی شام به افتخار تقی‌زاده و سخنرانی او در خانۀ ایران (فیلادلفیا)؛ مصاحبۀ آقا محمد اشرف هندی؛ تقی‌زاده آنگونه که من او را شناخته‌ام؛ سخنان سرهارولد بیلی در مراسم اهدای پای ملخ؛ دربارۀ سیدحسن تقی‌زاده.

بخش پنجم: تصویر اسناد.