معرفی کتاب

قاری شاعری است مسلمان؛ دیباچۀ او به عطر خوش حمد و ثنای خداوند معطر و به تشریف درود و صلوات بر پیامبر اکرم و آل عبا و اصحاب آن حضرت آراسته است. او در جای‌جای دیوانش کلام خود را به آیات قرآنی و حدیث می‌آراید و بر رسول خدا و خاندان آن حضرت درود می‌فرستد. قاری تنها به پاکی درون و ذهن و ضمیر نمی‌اندیشد، بلکه به آراستگی سر و وضع و ظاهری نیز بها می‌دهد؛ گواه این ادعا وجود اثر ممتاز و بی‌نظیر او با محوریت رخت و جامه است.

دیوان البسۀ قاری مجموعه‌ای طرفه و بدیع در لباس نظم و نثر است و نقیضه‌گویی‌هایی را دربرمی‌گیرد که این شاعر به تقلید از بسحاق شیرازی در جامۀ سخنانی بلیغ بدان‌ها پرداخته است، با این تفاوت که بحاق در زمینۀ خوراکی‌ها و قاری دربارۀ پوشیدنی‌ها گفته و سروده‌اندو شاعر البسه خود در بسیاری از سروده‌ها و نوشته‌هایش البسه را با اطعمه و شعر خویش را با شعر بسحاق مقایسه می‌کند و عاریت کس نپذیرفتن را یکی از وجوه مشابهت خویش با او برمی‌شمارد.

غزل‌های او بیشترین حجم دیوان را دربرمی‌گیرد؛ این غزل‌ها به جز چند مورد نقیضۀ غزل‌های شاعرانی چون سعدی، حافظ، سلمان ساوجی، کمال خجندی، عماد فقیه، شاه نعمت‌الله ولی و دیگر شاعران است. غزل‌های حافظ و سعدی در این میان بیشتر از شاعران دیگر توجه قاری را به خود جلب کرده‌اند؛ به گونه‌ای که قاری نقیضۀ 36 غزل از حافظ و هجده سروده از سعدی را پرداخته است. سروده‌های قاری مانند شعر هر شاعر دیگری غثّ و سمین دارد؛ یعنی با وجود داشتن ابیاتی زیبا و روان، گاه ابیاتی سست و نافمهوم نیز در میان اشعار وی به چشم می‌خورد که این امر به دلیل زبان خاص و دشوار شعر قاری، افراط شاعر در آوردن نام جامه‌ها، التزام به رعایت صنایع ادبی و گاه ناشی از ضعف تألیف در شعر اوست. گفتنی است که بیشترین قسمت‌های مبهم و نامفهوم در دیوان البسه مربوط به قالب‌های قصیده و مثنوی و همچنین پاره‌هایی از بخش نثر است.

قاری در به‌کاربردن صنایع ادبی اعم از بدیع لفظی و معنوی یا بیان اهتمام تام دارد؛ از میان صنعت‌های بدیعی، ایهام به ویژه ایهام تناسب و در حوزۀ بیان تشبیه و استعاره بسامد بسیار بالایی در دیوان او دارند.

این کتاب در سه بخش کلی تنظیم و به دو صورت تصحیح شده است:

تصحیح انتقادی مجموعه‌ای از نظم و نثر فارسی که این مجموعه میان نسخ خطی به شماره‌های (409) و (497) کتابخانۀ دانشگاه استانبول، قاهره و همچنین نسخۀ چاپی میرزاحبیب اصفهانی مشترک است.

تصحیح قیاسی نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی که تاکنون ناشناخته مانده بود و حال این بخش تازه تحت عنوان «سروده‌ها و نوشته‌های نظام قاری» به کتاب افزوده می‌شود. بخش یادشده پنج قصیده و بیش از شصت غزل دارد و همچنین سروده‌هایی را در قالب‌های شعری دیگر دربرمی‌گیرد.

بخش پایانی کتاب یک قصیده از نسخۀ خطی قاهره و 26 غزل از نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشگاه استانبول را دربرمی‌گیرد که با عنوان «پیوست‌ها» آمده است.