معرفی کتاب

در گسترۀ شعر فولکلوریک، یعنی فرهنگ مردمی و بومی‌گرایی، در کنار سخنورانی چون باباطاهر عریان در همدان و امیر پازواری در مازندران و ده‌ها سخنور دیگر، شاعری لطیف و نازک‌طبع به نام «فایز دشتی» در جنوب ایران و در روزگار قاجاریه به ویژه روزگار حملۀ انگلیس‌ها و نهضت رئیس‌علی دلواری و بحبوحۀ انقلاب مشروطیت و ترکتازی‌ها و تک‌روی‌ها و خودکامگی‌های سلسلۀ ناجلیلۀ قاجار، سخنوری به نام محمدعلی زایر معروف به فایز دشتی رخ نمود و برآمد که به قولی نامی در کرد و جنوب و سراسر کشور را فرا گرفت و قبول خاص و عام شد.

فایز با وجود شهرتش، آنگونه که شایسته و بایسته است، شرح و احوالش در پرده‌ای از ابهام و گمنامی قرار دارد. او که زندگی و سرگذشتش چندان از روزگار ما دور نیست، شناخته شده نیست.

استاد منوچهر آتشی دربارۀ وی می‌گوید: فایز شاعری است که شعرش آینۀ فرهنگ بومی و تغزل نرم زمانۀ اوست. تاکنون فایز دشتستانی را به عنوان ترانه‌سرایی فولکوریک و معمولی بسیار شنیده‌اید؛ اما این را کسی نیندیشیده که شعر فولکوریک، شاعر معین ندارد و اگر هم مثلاً نام کسی را به اسم «باقر لاری» شنیده باشید، متوجه شده‌اید که شعری ندارد، بلکه همان ترانه‌های فولکوریک محض است؛ اما فایز شاعری است به معنی واقعی با امتیازی والاتر که همان انعکاس فرهنگ بومی در شعرش باشد، یعنی شاعری دوچهره و دیگر اینکه ترانه‌هایش در حد شعرهای پرشور، ساده و بسیار زیبایی است که می‌توان گفت از بسیاری معاصرینش شاعرتر است.

فایز را می‌توان از دو دیدگاه نگاه کرد: اول: شاعری ادیب که برای شناخت و معرفی شعرش باید از ترازوی شمس قیس یا نظامی عروضی بهره جست و از معیار عیارسنجی شدۀ حافظ و سعدی و دیگران. دوم: بزرگی و شکوه فایز در مردمی‌بودن و به ویژه روستایی بودن ترانه‌هایش است؛ یعنی فایز را می‌بایست از این دیدگاه مورد مداقه و مطالعه قرار داد. در بیشتر ترانه‌های فایز آن جذبه و شور و حال و کیفیت تعمیم‌پذیری هست که هر شاعری آرزو می‌کند از آن برخوردار باشد. فایز شاعر روستاهای ایران، شاعر کشاورزان و دردمندان محروم ایران است و شعرش بازتاب آن محرومیت‌ها و دردمندی‌ها؛ از این روست که بیشترین مردم ما، یعنی دردمندان و محرومان دوستش می‌دارند و می‌خوانندش.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌درآمد؛ دیدگاه‌ها: منوچهر آتشی، حسن امداد، محمداحمد پناهی سمنانی، سیدمصطفی حسینی دشتی، شناختی از فایز نوشتۀ استاد سیدجعفر حمیدی، محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، مهدی ستایشگر، ابراهیم صفایی ملایری، مهروش طهوری، دکتر محمد معین، فرهاد مهریار (منتقد)، زندگی فایز از عبدالمجید زنگویی؛ فایز دشتستانی و موسیقی ایرانی؛ متن سروده‌های فایز دشتستانی؛ پیوست: نقد شعر فایز؛ واژه‌نامۀ سروده‌های فایز.