معرفی کتاب

از قرن دهم هجری تاکنون ده‌ها تذکره‌نویس و محقق دربارۀ زندگی، شخصیت و آثار مولانا محمد فضولی بحث کرده‌اند؛ با این همه دربارۀ زندگی شاعر اطلاعات چندانی در دست نیست. بیشتر تذکره‌نویسان با اشاره به تبحر وی در شاعری به نقل نمونه‌هایی از آثار او بسنده کرده‌اند. اساس پژوهش‌ها و بررسی‌های معاصر در باب زندگی فضولی را هم مباحثه بر سر صحت و سقم یک سلسله احتمالات و فرضیات تشکیل می‌دهد. در این پژوهش‌ها فرضیات طرح‌شده از سوی محققان دیگر نقد و بررسی می‌شود و احیاناً نظری تازه ارائه می‌شود.

در این کتاب نویسندۀ نکته‌یاب زندگی و شخصیت فضولی را وجهۀ تحقیق خود قرار داده با دستیابی به مآخذ دست اول فارسی و ترکی و مقالات و اطلاعات سودمند با آشنایی مدیدی که با محققان ایران و جمهوری‌های آذربایجان و ترکیه و دیگر بلاد دارند، تتبع در آثار این شاعر نغزگفتار و شیوا جامه را بر طالبان آسان کرده‌اند و خوانندگان می‌توانند نمونۀ عمق تتبع در زندگی شاعر را در این کتاب دریابند که چگونه اقوال محققان از آفاق تحقیق فراهم‌آمده و مورد ارزیابی قرار گرفته است و سال تولد شاعر و ممدوحان و مخاطبان وی بررسی شده و سال درگذشت فضولی با ماده تاریخ (کچدی فضولی) معرفی شده است؛ آنگاه آثار فضولی احصاء و به تفصیل هر یک از آنها بررسی درخور به خود دیده و اجمالی از شیوۀ سخن و عناصر شعری و مضامین فکری و شیوۀ گفتار و سبک شاعر در هر کدان بررسی و با گواهان شعری خاطرنشان شده است.

اعتقادات مذهبی و مشی فکری و پرورشی شاعر که در قصایدی آکنده از شور و ایمان لبریز است، از سوی نویسنده تحلیل شده و قصایدی بلند از فضولی که با ارادت به مقام والای پیامبر و امام علی (ع) و خاندان پاکش شهرۀ آفاق است، در این کتاب نشان داده و استناد می‌شود و این چیزی است که در قصاید فضولی نمایان است؛ مثل:

غیر از درت پناه نداریم یا نبی                                   جز تو امیدگاه نداریم یا نبی

بارقۀ دلبستگی ژرف فضولی به خاندان عصمت و طهارت نه تنها در قصاید که البته در تألیف مستقل فضولی، کتابی که باید نمونه در حوزۀ ادبیات تشیع از آن نام برد، «حدیقة السعدا» بسی چشمگیر و دل‌نواز است.

از مباحث گرانمایۀ این کتاب بررسی و شناخت آثار فضولی است که فراوردۀ قلم و تراویدۀ طبع و دم فضولی را به فارسی و ترکی آذری و عربی و نیز آثار منتسب بدو همچنین لغت‌نامۀ جغتایی ـ فارسی شاه گدا را دربرمی‌گیرد.

موضوعات دیگری از قبیل نالۀ فراق و غیره و مایه‌های تغزلی عرفانی در اشعار فضولی به تفصیل و تحقیق بیان شده است.

فهرست مندرجات این کتاب بدین قرار است:

مقدمه

فصل اول: زندگی و شخصیت فضولی

فصل دوم: شناخت و بررسی آثار

فصل سوم: شعر از دیدگاه فضولی

فصل چهارم: زلالی از چشمۀ خورشید (بازخوانی قصیدۀ آب)

فصل پنجم: نگرشی بر غزل‌های فضولی

فصل ششم: گزیده‌ای از اشعار فارسی فضولی.