معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدف استدلال سنتی متکلمین مسلمان، اثبات ادعاهای یک پیامبر حقیقی است و تمایزش از یک متقلب بر اساس پذیرش معجزاتی است که در تاریخ انجام شده و به واسطۀ سلسلۀ پیوستۀ حدیث تأیید شده است. استدلال دوم که به همان میزان به روایت به واسطۀ متواتر مربوط می‌شود، بر اساس ویژگی عصمت و پاکدامنی پیامبر است و این ویژگی دال بر صدق اوست.

اما این‌گونه اثبات نبوت در کلام اشعری با مشکل روبرو می‌شود؛ طبق مکتب اشعری کلاسیک، خوب آن است که خدا فرمان می‌دهد و بد آن است که او منع می‌کند. اگر خدا پیامبران را برمی‌گزیند که آشکار کنند چه چیزی درست و چه چیز غلط است، پس همچنین آشکار می‌کنند که چگونه می‌توان پرهیزکارانه زیست.

درحالی‌که این دیدگاه متکلمین اشعری در سدۀ دهم و یازدهم میلادی بود، متفکران بعدی اینان موضعی برعکس آن گرفتند؛ برای مثال فخرالدین رازی می‌گفت اثبات ادعاهای پیامبر با توسل به معجزاتش بسیار مشکلات روش‌شناسی را دربر دارد که پایین‌تر از روش قضاوت بر اساس نبوت و منش اخلاقی اوست. او با آگاهی از ماهیت مشکل‌ساز چنین دیدگاهی، آن را به این اظهارنظر ارجاع می‌دهد که عالمان قبلی از جمله متکلم متنفذ اشعری، یعنی غزالی همان را بیان کرد.

این کتاب، گسترش و تغییر در دیدگاه‌های اشعری در مورد نبوت را تحلیل می‌کند که تقریباً بین سال‌های 1100 و 1200 میلادی رخ داد. درحالی‌که آموزه‌های جوینی در مورد نبوت و اثباتش، ریشه‌ای ژرف در معرفت‌شناسی اشاعرۀ متقدم دارد، اشعری‌های بعدی مانند فخرالدین رازی، نبوت را طبق علم‌النفس ابن‌سینا شرح می‌دهند. این پژوهش ابتدا دیدگاه‌های رازی را در مورد نبوت تحلیل می‌کند و به طور خلاصه آنها را با ابن‌سینا مقایسه می‌کند تا اطمینانش را به علم‌النفس ابن‌سینا آشکار کند.

در بخش دوم کتاب، دیدگاه‌های غزالی دربارۀ نبوت تحلیل و نشان داده می‌شود که چگونه او عناصر علم‌النفس ابن‌سینا را در سنت اشعری وارد کرده است. این پژوهش می‌کوشد ماهیت و تأثیر اولین تأثیر تفسیر فلسفی ابن‌سینا از نبوت را بر مبحث کلام اشعاری نشان دهد. موضع غزالی در برابر تفسیر ابن‌سینا از نبوت، ابتدا از تفسیرش در دو کتاب «رد» («تهافت الفلاسفه» و «فضائح الباطنیه») حاصل می‌شود. درنهایت تأثیر ابن‌سینا در نقد کتاب مقدس در کلام غزالی. تأویل او در شش فصل اول کتابش «فیصل التفرقه بین الاسلام والزندقه» تحلیل می‌شود. نویسنده استدلال می‌کند که آموزه‌های ابن‌سینا در مورد روح و جزئیات آن که غزالی معرفی می‌کند، جایگاهی در کلام اشعری می‌یابند که محدودیت‌های معرفت‌شناسی خود تحمیل‌شدۀ این مکتب کلامی، خالی گذاشته است. غزالی از این محدودیت‌ها فراتر می‌رود و پرکردن این جای خالی در کلام اشعری، منجر به تغییرات مهمی در دیدگاه این مکتب نسبت به نبوت می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. استفادۀ فخرالدین رازی از علم نفس ابن‌سینا

2. انتقاد غزالی از نظریۀ نبوت فلاسفه

3. راهکار فلسفی غزالی نسبت به نبوت در «فیصل التفرقه»

4. عملکرد پنج‌مرتبه‌ای وجود غزالی

5. برداشت غزالی از وحی

6. نتیجه‌گیری: چگونگی اثبات ادعاهای یک پیامبر؟

ضمیمۀ مترجمین