معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این نوشتار مراد از واژۀ تیاتر، همانی است که از «تیاترون» یونانی گرفته شده است و در کشورهای اروپایی با اندک تفاوتی در تأکیدگذاری و گاهی در جابجایی حروف، همین واژه را برای هنر نمایشی به کار می‌برند. با تمامی تفاوت‌های جزئی، واژه به معنایی ویژه عرضه می‌شود و آن همانا جایگاه به نمایش کشاندن و اثر ارائه‌شده بر اساس بنیادین «دراماتولوژی» است؛ یعنی چالشی پیش‌بینی‌نشده در فضا و مکانی ناشناخته میان دو قطب ناهمخوان و با عنایت به گفتگو و به یاری بازیگرانی که از سیما و ویژگی‌های بیانی و بدنی خویش بهره می‌برند تا در محیطی تعریف‌شده به نام «تیاتر» پیامی را به تماشاگران خود برسانند.

از میان پدیده‌های اجتماعی، نمایش در ایران روزگار تیره و تارتری دارد. آنچه در این‌باره باید یادآوری شود، وام‌ستانی هنر «تیاتر» از دنیای غرب است که در مقطعی از تاریخ به نیاز برخی از فرنگ‌رفتگان و فرهیختگان پاسخ داد.

در این کتاب نقبی به گذشته زده شده است تا از دورترین رشته ـ ریشه‌های تیاتر در ایران آگاهی پیدا شود و سپس روندی رو به سوی بالا و این‌زمانی را در پیش می‌گیرد تا با شناسایی زمینه‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اندیشگی، چگونگی و چندوچونی رویش، بالش، دگردیسی، فرسایش و نوزایی آن را به رشتۀ تحلیل بکشد.

از تاریخ نوشته‌شده برمی‌آید که یونانیان نخستین بار از آستانۀ هنر نمایش گذر کرده‌اند و در پی دست‌یازیدن به نیازهای دیگرشان، پدیدۀ نوینی به نام تیاتر را شناخته و شناسانده‌اند. اما ازآنجاکه هند یکی از سرزمین‌های کهن کرۀ خاکی است، به همان اندازه نیز گونه‌های فراوان و رنگارنگ نمایش‌هایی آیینی و مناسک‌های کهنسال در آنجا دیده می‌شود که چشمگیرتر از هر جای دیگر در حماسۀ بزرگ آنان «رامایانا» و «مهاباراتا» ریشه دارد که ستیز همیشگی میان دو خاندان را به‌زیبایی و دلیری هرچه تمام بازگو می‌کنند.

پیش از پاگیری تیاتر جدید ایران، تاریخ نمایشی ما این صورت‌ها را پشت سر گذاشته است: گرد آتش درآیی‌ها، نقالی‌ها و رقاصی‌ها، کین سیاوش، مغ‌کشی، گزارش پلوتارک از تماشا و نمایش زمان اسکندر، گزارش سلوکوس از نمایش‌خانۀ دوش‌تپه در نزدیکی تهران زمان نیکاتر اول، نمایش سورنا سردار اشکانی که کراسوس سردار رومی را مسخره کرده است، نمایش در حضور شاه اشکانی در ارمنستان و هنرپیشه ژازن تراژدین اهل ترال، میرنوروزی، نوروزخوان‌ها، نمایش تخت حوضی، غولک، مسخره، سیاه، رقص شاطر، رقص دیگ به سر، صورت‌باز، شیشه‌باز، لال‌بازی، لوطی‌گری، تیاتر عروسکی، تقلید، مضحکه، نقالی، قوالی و شبیه‌خوانی.

نویسنده در این کتاب به تحلیل بنیان‌های تیاتر، ورود تیاتر اروپا به ایران و حوزه تیاتر پس از سال 1357 تا به امروز می‌پردازد. بخش پایانی کتاب دربرگیرندۀ مقاله‌هایی از نویسنده است که هر کدام به بخشی دربارۀ تیاتر می‌پردازند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

دیباچه

نابرابری‌های تیاتر و نمایش

استثناء: یادداشت‌ها

برآیند

بخش یکم: در سپیده‌دمان

بخش دوم: دوران دَوران

بخش سوم: نمایش‌نامه‌های کلاسیک

بخش پایانی: بانگ تیاتر پیشه