معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شوخی به معنای دقیق آن، متعلق سرخوشی فکاهی است؛ از این‌رو یک شیوۀ روشن‌کردن ماهیت شوخی، تحلیل آنچه موجب برانگیزش حالت سرخوشی فکاهی می‌شود و سپس برگشت به عقب است. بدین ترتیب شوخی شامل مؤلفه‌هایی از متعلق سرخوشی فکاهی که علت برانگیزش آن حالت است، خواهد بود.

در هر فرهنگ انسانی شناخته‌شده‌ای، نشانی از شوخی را کشف کرده‌اند و اندیشمندان بیش از دوهزار سال دربارۀ ان به بحث پرداخته‌اند. می‌توان پیش‌بینی کرد که نوشته‌های انبوهی نیز دربارۀ این موضوع وجود داشته باشد. این کتاب چنان طرح‌ریزی شده است که مجوز مختصری برای ورود به این بحث به خواننده می‌دهد.

نوئل کارول در این کتاب کوشیده است تا پنج نظریۀ فلسفی مهمی که دربارۀ شوخی پیش کشیده شده‌اند را یک‌به‌یک بررسی و نقاط ضعف و قوت هر کدام را مشخص کند؛ سپس به نسبت میان شوخی، هیجان و شناخت و کارکرد شوخی در برآوردن برخی از نیازهای حیاتی آدمی پرداخته است. در پایان نیز رابطۀ میان شوخی و اخلاق و آرای مختلف در این‌باره را بررسی کرده است.

فصل نخست کتاب بر ماهیت شوخی تمرکز دارد و نظریه‌های عمدۀ شوخی را مرور می‌کند تا از رهگذر تعارض میان این نظریه‌ها، ابعاد مهم پدیدۀ شوخی را برجسته کند. در نهایت عمدۀ توجه این فصل به نظریه‌های معروف به «ناهمسازی» دربارۀ شوخی معطوف است؛ چراکه اکثر فیلسوفان و روان‌شناسان نظریه‌های ناهمسازی و جانشین‌های آنها را امیدبخش‌ترین رقیبان مدعی در عرصۀ نظریه‌پردازی دربارۀ شوخی می‌دانند. کوشیده شده است تا به واسطۀ تعریف «سرخوشی فکاهی» به ماهیت شوخی رسیده شود. نظریه‌های سرآمد دربارۀ آنچه سرخوشی فکاهی را پدید می‌آورند، عبارت‌اند از: نظریۀ خودبرترانگاری، نظریۀ ناهمسازی، نظریۀ رهاسازی، نظریۀ بازی و نظریۀ قابلیت خنده‌انگیزی. اینها رویکردهایی‌اند که در این فصل مرور می‌شوند.

فصل دوم که به بررسی نسبت شوخی با هیجان و شناخت می‌پردازد، با این نکته آغاز شده است که آیا سرخوشی فکاهی نوعی از هیجان است؟ شاید چنین به نظر برسد که این مطلب خاص‌فهم‌تر از آن است که در آغاز فصل آورده شود؛ اما در دهه‌های اخیر، پیشرفت‌های شایان توجهی در زمینۀ تحلیل هیجان‌ها صورت گرفته است. بدین ترتیب با ملاحظۀ سرخوشی فکاهی همچون نوعی هیجان، می‌توان به واسطۀ کشف چگونگی تطابق سرخوشی فکاهی با آن انگاره، از بینش روان‌شناسان و فیلسوفان ذهن بهره برد. به وسیلۀ این چارچوب، به‌آسانی می‌توان نه‌تنها به وارسی ابعاد هیجانی و عاطفی شوخی پرداخت، بلکه به بحث «اهمیت شوخی» به لحاظ خدمتی که به پاره‌ای از دغدغه‌های حیاتی انسانی می‌کند نیز رهنمون شد.

فصل سوم به نسبت شوخی با ارزش، به‌ویژه بر مبنای کارکردهای اجتماعی آن می‌پردازد. شوخی و سرخوشی فکاهی ملازم آن نقش مهمی در ساختار جوامع دارد و می‌تواند نقش مروج و مؤید هنجارها را داشته باشد؛ ولی کارکرد اجتماعی شوخی برخی پرسش‌های اخلاقی را نیز پیش می‌کشد؛ از جمله آنکه چه زمانی شوخی غیراخلاقی است؟ آیا خندیدن به شوخی غیراخلاقی نیز غیراخلاقی است؟ وجود خدشه‌های اجتماعی در نمونه‌ای از شوخی آیا از خنده‌داربودن آن می‌کاهد؟ ضرورت دوچندان طرح این پرسش‌ها به‌ویژه در روزگار کنونی نمایان است؛ روزگاری که در آن احکام به اصطلاح «نزاکت سیاسی» فراگیز و شایع شده است و چنین می‌نماید که بسیاری از فکاهه‌پردازان معاصر با روندی افزایشی در واکنش به نیروهای نزاکت سیاسی کار را از حد گذرانده باشند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتاری بسیار کوتاه

فصل اول: ماهیت شوخی

فصل دوم: شوخی، هیجان و شناخت

فصل سوم: شوخی و ارزش

فهرست اصطلاحات انگلیسی ـ فارسی

فهرست اصطلاحات فارسی ـ انگلیسی

نمایه