معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

به‌یقین کتاب «تاریخ درام و تئاتر اروپا» اولین و جدیدترین تاریخ تئاتری نیست که نوشته شده است؛ اما قطعاً از مهم‌ترین‌ها و چالش‌برانگیزترین‌هاست. حوزۀ اصلی پژوهش اریکا فیشر زیبایی‌شناسی اجراست و در آثار متعددی تلاش کرده است مفهوم اجرا را به لحاظ تاریخی و نظری تشریح کند و توضیح دهد. او هنر اجرایی را به طور کامل مرتبط با لحظۀ انضمامی تولید خود می‌داند؛ لحظه‌ای که باید زیسته و تجربه شود. به همین ترتیب جایگاه تماشاگر نیز تغییر می‌کند؛ او از مشاهده‌گر صرف تبدیل به بازیگر می شود و این «بازیگر» بودن ناشی از تعامل او با هنرمندان اجراگر است که اثر هنری تجسم منحصربه‌فرد خود را در قالب آنها می‌یابد. او در زمینۀ نگارش تاریخ تئاتر هم همین دغدغه‌ها را پیگیری می‌کند. مسئلۀ اصلی او در تمام بخش‌های این کتاب آن است که تئاتر هر دوره چطور جامعه را بازتاب می‌دهد. او این کار را با بررسی کامل یکی ـ دو نمایش نامه از دورۀ مدنظر انجام می‌دهد و درنهایت به تحلیلی می‌رسد که در آن ساختارهای تئاتری و نگرش‌های جامعه‌شناختی درهم تنیده می‌شوند. این نوع تحلیل، در تاریخ‌نگاری تئاتر به ابزاری بسیار مولد و مؤثر تبدیل می‌شود. نقطۀ قوت اصلی آن استفادۀ توأمان از دانش نظری و ابزارهای تحلیلی یک رشتۀ هنری خاص با مقولاتی است که کمک می‌کنند واقعیات اجتماعی در قالب آنها توصیف شود و به درک بهتری از این مسئله رسیده شود که چطور این فرم هنری واقعیتی را که در آن زیست می‌کند، بازتاب می‌دهد و شاید همین رویکرد این کتاب را به مطالعۀ جامعه‌شناختی موفق در زمینۀ هنر تبدیل کرده است.

تکیۀ اصلی کتاب بر دینامیک میان بازیگر و مخاطب و تلقی تئاتر همچون یک فضای پداگوژیک برای تجربیات آزمایشگاهی است. نویسنده با وجود اذعان به این مسئله، در کنار تحلیل‌هایی درخشان از نمایش‌نامه‌ها، بر بررسی این آثار در فرایند اجرا تکیه دارد؛ البته منظور وضعیت کلی اجرای اثر است و نه لزوماً جزئیات یک اجرای خاص. او اجرا را فضایی آستانه‌ای می‌داند که در طی جنبش‌های تاریخی به بازیگر و مخاطب کمک می‌کند تا به مفهوم هویت اجراگرانه بپردازند و به این ترتیب این مفهوم را به امری آگاهانه نزد آنها تبدیل کند. و شاید این کلیدی‌ترین مسئلۀ این کتاب باشد: با اذعان به اینکه تجربۀ پدیدارشناختی رفتن به تماشای تئاتر، کاملاً با تولید ادبیات نمایشی در هر لحظه از تاریخ پیوند دارد، فیشر ـ لیشته به این نتیجه می‌رسد که بررسی تاریخ را به بهترین شکل می‌توان در تحلیل متون مهم ادبیات نمایشی انجام داد.

یکی از کلمات کلیدی فیشر ـ لیشته در این کتاب «درام» است؛ چون او بر خوانش دقیق از متونی تکیه دارد که در طول اثر بحث او را مستدل می‌کنند. نویسنده معتقد است تغییرات ساختار و نوشتار درام در طول تاریخ، واکنشی است متناسب با تغییرات در ساختار هویت. همین مسئلۀ کلیدی دوم او را مرح می‌کند: «هویت». به همین دلیل در مقدمۀ کتاب به این مسئله اشاره می‌کند که نمی‌خواهد تاریخ درام اروپا را به عنوان تاریخ هویت «بازسازی» کند، بلکه تلاش می‌کند تاریخ درام را به عنوان تاریخ هویت «بنویسد».

کتاب پنج بخش دارد. بخش اول با یک طرح زمانی مشخص، دوران کلاسیک و قرون وسطا را دربر می‌گیرد. بخش دوم به درام الیزابتن، درام دوران رنسانس و درام نئوکلاسیک فرانسه می‌پردازد. در بخش سوم درام آلمان در قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم بررسی شده است. بخش چهارم با رمانتیسم آغاز می‌شود و با استریندبرگ، چخوف و استانیسلاوسکی تمام می‌شود. بخش آخر نیز با گوردون بریک آغاز و به برشت، بکت، گروتفسکی و مولر می‌رسد. اتکا به این طرح تاریخی معیار باعث می‌شود خوانندۀ آشنا به تاریخ تئاتر بتواند با سیر تکوین مفهوم هویت که نویسنده به این لحظات تئاتری الصاق می‌کند، کاملاً آشنا شود.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

مقدمۀ مترجم

مقدمه/ تئاتر و هویت: تئاتر به‌مثابۀ فضایی آستانه‌ای؟

1. تئاتر آیینی

2. تئاتر زندگی انسان

3. خیزش طبقات متوسط و تئاتر متوهم

* جلد دوم:

دراماتیزه‌کردن بحران هویت

تئاتر انسان «نو»

اعلام