معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فضاهای شهری و فرهنگ‌های موجود در آن بخش عظیمی از زندگی روزمرۀ شهروندان را شکل می‌دهند. بی‌شک شناخت کاربردهای این فضا در حوزه‌های متفاوت و بهره‌گیری از نظریه‌های روز دنیا به کارشناسان، متخصصان و دغدغه‌مندان زندگی شهری و در نتیجه به ارتقا و بهینه‌سازی سطح زندگی شهروندان کمک می‌کند. حال در مواجهه با متن‌های ادبی و سینمایی، نخستین سؤال این است که ابزار ما در برابر شهر به‌مثابۀ متن چیست؟ دومین پرسش اینکه چگونه این ابزارها، لایه‌های متفاوت متن را به شکلی موشکافی می‌کنند که بتوان از تصویر ذهنی مصرف‌کننده فضا و تماشاگر به مرحلۀ تولید و کنشگر رسیده و آن را درک کرد؟

رمان/ داستان/ فیلم شهری به‌جز شهر و فضاهای شهری یک عنصر مهم‌تر هم دارد؛ انسان شهری مدرن و دگرگونی‌هایش. از این دگرگونی است که می‌شود گفت رمان/ داستان/ فیلم شهری عناصری از رفتارهای متغیر انسانی را بازنمود می‌کند و همین تغییر «من»های انسانی بازنمایی شهر را ناممکن می‌کند. در انتها با یک تصویر از شهر روبرو نیستیم و موزاییکی از بازنمایی‌ها و روایت‌های بسیار گوناگون وجود دارد که اعتبار هر روایت محل تردید است. نویسنده/ کارگردان چه جایگاهی در روایت دارد؟ روایتی که بسته به زمان و مکان خوانش، پیشینه و تجربۀ زیسته خواننده/ بیننده، اعتقادات خواننده/ بیننده و عوامل بسیار دیگری اعتبار می‌یابد، نمایندۀ چه «من‌»هایی است؟ و نویسنده/ کارگردان در چه چرخه‌ای می‌تواند از این «من کاغذی و نمایشی» به ساختن «من واقعی» در متنی همچون شهر برسد؟

با چنین زاویۀ دیدی شهر می‌تواند نقش یک شخصیت را ایفا کرده، شهرنشینی و ارزش‌های آن را بازتاب داده و تصور را نسبت به شهر، تاریخ و فرهنگش شکل دهد. شهروندسازی و فرهنگ‌سازی از قرن‌ها پیش در پیکرۀ تئاتر و ادبیات وجود داشته است و هدف این طرح، بررسی چگونگی شکل‌گیری زیبایی‌شناختی و اخلاقی فرهنگ از ورای مکان‌هاست. در ابتدا جستجوی زبان مرجع مشترک در دو کشور ایران و فرانسه مورد بررسی قرار گرفته است؛ زیرا از ابتدای قرن نوزدهم ارتباطات تجاری و علمی مستلزم ارتباطات جهانی هستند. معمولاً در این زمینه‌ها سعی می‌شود زبان تکنیکی مشترکی پیدا شود.

هدف از این تحقیق، شناسایی شاخص‌های بومی مربوط منظر ذهنی و بازنمایی شهر متمرکز بر ادبیات داستانی و سینما و ارائۀ مدلی از چگونگی شکل‌گیری ارتباط بین فضای شهر، آثار و ذهنیت مخاطی بومی و غیربومی است.

داده‌ها به شکل بینارشته‌ای و از نقطه‌نظرهای کارشناسی رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی تفسیر شده‌اند. از آنجا که حوزه‌های ادبیات و سینما به شکل متفاوتی از کلام و زبان تصویر بهره می‌برند، بنابراین در رویکرد سینمایی از روش‌شناسی تحلیل فضاهای شهری و روش‌شناسی نشانه‌شناسی در رویکرد ادبی، از روش‌شناسی فضای خیالی، روایت‌شناسی فضایی و جغرافیای ادبی بهره برده شده است.

یک اثر در ارتباطش با نویسنده، با خواننده، با عناصر دیگر سازندۀ داستان شناخته می‌شود. این تعریف مبنای فصل‌بندی این کتاب بوده است. ابتدا رویکرد ذهنی مخاطب وابسته به شناخت واقعی او از شهر به عنوان یک شهروند و سپس وابسته به شناخت پیشینی است که از رسانه‌ها کسب کرده است. بنابراین این دو مقوله با تکیه بر نظریات کوون و شارودو در فصل‌های یکم و چهارم و با تفکیک فضای حقیقی و تأثیرات رسانۀ مجازی مورد بحث قرار گرفته است.

در فصل‌های دوم و سوم با تمرکز بر فضای درونی اثر، مؤلفه‌های فضای بازسازی‌شده شناسایی شده است. پیش از همه، روش‌شناسی کاشی در تحلیل فضاهای شهری و سه عنصر سوژه، محیط و کنش مبنای شناخت بیشتر مؤلفه‌های این بخش هستند. فضای فیلمی با وام‌گیری از نظریۀ رومر به فضای عکاسی، فضای فیلمی و فضای معماری تقسیم شده و کریستیان متز به نوبۀ خود کدبندی فضاهای عکاسی ـ فیلمی را به عمل می‌آورد. در خصوص فضای داستانی با رجوع به نظریۀ ریان، کالبدهای فضایی، صحنۀ واقعه، فضای داستان در نظر گرفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فضای حقیقی

فضای بازسازی‌شده در رمان و سینما

فصل اول: مرور ادبیات و مطالعه اسنادی و شناسایی شاخص‌های بومی منظر ذهنی شهر به منظور تمرکز بر ادبیات داستانی و سینمایی

فصل دوم: مطالعه و بازبینی آثار «فروشنده» و «آخرین تانگو در پاریس» از منظر اجتماعی، معرفت‌شناسی و نشانه‌شناسی و کدگذاری متغیرها برای تحلیل یافته‌های تحقیق

فصل سوم: مطالعه بازنمایی شهر در آثار «عادت می‌کنیم» و «خیابان بوتیک‌های خاموش»

فصل چهارم: ارائۀ مدلی از چگونگی شکل‌گیری ارتباط بین فضای شهر، آثار و ذهنیت مخاطب

منابع و مآخذ