معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عروض یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین دانش‌های ادبی است که در صورت اتخاذ روش‌های صحیح در آموزش آن، مهارت‌های متعددی را چه از جنبۀ علمی و چه از جنبۀ هنری در فراگیر ایجاد می‌کند. به دست دادن معیارهایی برای درست خواندن عبارات و متن‌های شعری و نهایتاً درک صحیح معنای متن، تشخیص لغزش‌های متون منظوم (اعم از افتادگی‌ها، افزودگی‌ها و خطا در نگارش واژگان)، کمک به تشخیص واژۀ صحیح بر اساس وزن شعر در جهت ویرایش و تصحیح متن‌های شعری (اعم از متون چاپی و نسخه‌های خطی)، به‌دست‌دادن اصطلاحات لازم برای نقد شعر و جنبه‌های موسیقایی متن، همچنین افزایش التذاذ هنری و لذت از خواندن شعر با درک بهتر موسیقی آن، مؤثر و آهنگین خواندن شعر و نیز افزایش مهارت در خلق آثار هنری موزون، از جنبه‌های اهمیت و کاربردهای این دانش است. همانگونه که دانش قافیه نیز افزون بر استفاده در نقد شعر و مطالعات زبان‌شناختی (معیاری برای تشخیص تلفظ قدیم واژگان)، در درست‌خوانی و تصحیح متن نیز خواننده و پژوهنده را یاری می‌دهد.

با همه اینها در عمل دیده می‌شود که در شیوه‌های آموزشی رایج، آنچه فراگیران می‌آموزند بیشتر قواعد وزنی و فنون تقطیع است و کمتر اتفاق می‌افتد که این دانسته‌ها تبدیل به مهارتی عملی و کاربردی شوند. کسب مهارت‌های کاربردی در دانش عروض، از طریق همراه‌کردن تقویت گوش و شمّ شنیداری فراگیران به همراه آموزش فنون تقطیع حاصل می‌شود. نداشتن مهارت در تشخیص شنیداری وزن یکی از مهم‌ترین دلایل ناتوانی در روخوانی و نقل صحیح شعر و نیز عدم تشخیص آشفتگی‌های وزنی در این کتاب است؛ این امر دست‌کم ناشی از دو چیز است: مبانی کتاب‌های کهن عروضی و روش‌های رایج آموزشی.

خواننده در این کتاب به شیوه‌ای نو مباحث مختلف و گاه تازه‌ای را دربارۀ وزن و قافیۀ شعر فارسی و شیوه‌های آموزش وزن شعر می‌آموزد. کمال مطلوب آموزش عروض آن است که هم شمّ شنیداری فراگیران تقویت شود و هم قواعد و اصول حاکم بر وزن و روش تقطیع آن‌گونه آموخته شود که فراگیران بتوانند وزن‌های ساده را از طریق شنیدن و وطن‌های دشوار را به شیوه‌ای دقیق و درست از طریق تقطیع تعیین کنند.

از دید نویسندگان این کتاب، روش‌های آموزش شعر را به چهار روش می‌توان تقسیم کرد: رکن‌محور (روش شنیداری مبتنی بر تقویت شمّ شنیداری فراگیر برای تشخیص رکن‌ها)، روش هجامحور (روش نوشتاری مبتنی بر آموزش قواعد تقطیع هجایی)، روش هجا ـ رکن‌محور (تلفیقی از دو روش پیشین با تقدم روش هجامحور)، و روش رکن ـ هجامحور (تلفیقی از دو روش نخست با تقدم آموزش روش رکن‌محور). روش اخیر که روشی شنیداری ـ نوشتاری است، از دید نویسندگان این کتاب، کاربردی‌ترین و مؤثرترین روش آموزش است.

بر این اساس این کتاب به چهار فصل تقسیم شده است؛ فصل نخست به مبانی اولیۀ دانش عروض پرداخته است؛ فصل دوم به تبیین روش‌های چهارگانۀ آموزش و بحث از قواعد و تشخیص وزن شعر فارسی با تکیه بر دو شیوۀ رکن‌محور (شنیداری) و شیوۀ هجامحور (نوشتاری) اختصاص دارد؛ فصل سوم به آموزش مسائل قافیه با روش و طبقه‌بندی تازه و طرح مباحثی متفاوت از کتاب‌های آموزشی پیشین می‌پردازد و فصل چهارم دربرگیرندۀ مباحث تکمیلی است؛ از جمله بررسی قالب‌های مختلف شعر فارسی به‌ویژه شعر نیمایی، شیوه‌های ساخت وزن‌های تازه در شعر فارسی، مسائل وزنی متون کهن، برخی از ویژگی‌های رسم‌الخطی متون کهن در پیوند با وزن و رابطۀ وزن و تعریف شعر.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: مبانی آموزش عروض

فصل دوم: روش‌های آموزش عروض

1. آموزش به شیوۀ رکن‌محور (عروض شنیداری)

جدول‌های پنج‌گانه

سی وزن مشهور شعر فارسی

2. آموزش به شیوۀ تقطیعی (هجامحور)

3. آموزش به شیوۀ رکن ـ هجامحور

4. آموزش به شیوۀ هجا ـ رکن‌محور

فصل سوم: قافیه

انواع قافیه

عیب‌های قافیه

چند مبحث قابل توجه در مورد قافیه

برخی از اصطلاحات دیگر مربوط به قافیه

فصل چهارم: مباحث تکمیلی

وزن و قالب‌های شعری

شیوه‌های ساخت وزن‌های تازه در شعر فارسی

مسائل وزنی متون کهن

شیوه‌های تلفظ کهن برخی از کلمات

برخی از ویژگی‌های رسم‌الخطی متون کهن فارسی

رابطۀ وزن و تعریف شعر

املای عروضی (آوانویسی)

منابع