معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سیدعبدالحسین نوشین در یکی از سردترین روزهای دی‌ماه سال 1258 در مشهد به دنیا آمد؛ در خانواده‌ای مذهبی و از مال دنیا بی‌بهره. پدرش سلطان‌الذاکرین بارگاه رضوی بود. زمستان آن سال به جز سوز سرما میراث دیگر نیز داشت؛ ماترکی که جان هزاران ایرانی را گرفته بود: وبا و پدر و مادر عبدالحسین دو تن از قربانیان این بیماری مهلک بودند. عبدالحسین سه‌ماهه تحت تکفل مادربزرگ مادری و خاله‌اش در مشهد بزرگ شد. سال 1292 به منزل دایی‌اش آقای عباس نورایی در تهران می‌رود. «دبستان اشراف» تهران اولین محلی است که نوشین را با پایه‌های مدنیت جامعۀ ایرانی آشنا کرد. پس از اخذ گواهینامۀ پایان‌دورۀ شش‌سالۀ دبستان در سال 1298 راهی خراسان شد و در شمایل یک مجاهد به عضویت گروه مبارزان طرفدار کلنل محمدتقی پسیان درآمد آن هم در سیزده سالگی.

در اسفندماه سال 1302 علینقی‌خان وزیری پس از اتمام تحصیلاتش در اروپا به قصد ایجاد مدرسه‌ای برای آموزش موسیقی به ایران بازگشت. نوشین که مدت‌ها قبل موسیقی ایرانی و ساز کمانچه را نزد اساتید مختلف آموخته بود، وارد این مدرسه شد و این آغاز و الفتی عمیق بود میان او و موسیقی کلاسیک. همراه با فراگیری موسیقی، سه سال در دبیرستان نظام به تحصیل پرداخت. بعد از مشکلاتی در این مدرسه، از مشق نظامی‌گری استعفا کرد و پایش به دبیرستان دارالمعلمین باز شد؛ دبیرستانی که تمام دبیرانش فرانسوی بودند. در سال 1307 دیپلم متوسطه را از این دبیرستان اخد کرد. در همین سال نخستین گروه از دانشجویان ایرانی برای تحصیل به فرانسه اعزام شدند. نوشین خاک ایران را به قصد ادامۀ تحصیل در رشتۀ تاریخ و جغرافیا ترک کرد؛ اما بعدها به کنسرواتوار تولوز وارد شد و رشتۀ هنرهای دراماتیک را انتخاب کرد. سال 1309 به‌ناچار به ایران بازگشت تا بتواند هزینه‌های تحصیل را فراهم کند؛ به همین منظور در تابستان این سال نمایشنامۀ کمدی «تأثیر زن وظیفه‌شناس در زندگی» را در سه پرده و با شش پرسوناژ به روی صحنۀ گراندهتل تهران برد.

برگزاری هزاره فردوسی با حضور ایران‌شناسان غربی، فرصت خوبی برای نوشین فراهم آورد و توانست سه نمایشنامه را با الهام از شاهنامه در برابر آنان روی صحنه ببرد. در همین سال با همکاری همسرش ـ لرتا ـ تئاتر فردوسی را بنیاد نهاد.

سال 1311 با کوله‌باری از دانش آکادمیک و اهداف بلندمرتبه برای تئاتر و جامعۀ ایران به مرز پرگهر بازمی‌گردد. تفکرات سیاسی و اجتماعی‌اش او را به سمت چپ‌گرایان جامعۀ استبدادزدۀ ایران می‌کشاند. بزرگ علوی را می‌یابد و پس از آن بزرگانی چون پرویز ناتل خانلری، صادق هدایت، مجتبی مینوی، مسعود فرزاد، فضل‌الله صبوحی و نیما یوشیج. این آشنایی هفت سال بعد به همکاری با مجلۀ موسیقی منجر شد که همگی در آن قلم زدند. آخرین تلاش هنری نوشین در سال 1349 روی داد. نگارش فیلم‌نامه‌ای به نام «رستم و اسفندیار» بر اساس داستان این دو پهلوان اساطیری. اواخر زمستان همین سال پزشکان اعلام کردند نوشین مبتلا به سرطان معده است. نوشین نوروز سال 1350 را در بیمارستان گذراند و سرانجام در دوازدهم اردیبشهت به جهان دیگر سفر کرد.

«خان و دیگران» حاصل برهه‌ای است که نوشین خود را بیشتر خدمتگزار جامعه می‌دانست تا هنر و به‌یقین ریشه‌های این نوع تفکر را باید در روزهای قیام هفت‌ماهۀ محمدتقی خان پسیان جستجو کرد. او رسماً پذیرفته بود نقش هنرمند متعهدی را بازی کند که از فکر و هنرش در راستای کارکردهای اجتماعی ـ سیاسی استفاده می‌کند.

علاقۀ نوشین به زبان و ادب عامه، قطعاً نتیجۀ رفتار و تفکرات صادق هدایت است. هدایت به زبان عامه و گویش روزمرۀ آنها توجه ویژه‌ای داشت. این توجه و علاقه نیز به دوستان و اطرافیان او سرایت کرد؛ به‌ویژه نوشین که چند روز در هفته را در معاشرت با او می‌گذراند و به همین دلیل زبان عامیانه در سراسر این کتاب و آثار ترجمه‌شده نوشین بسامد بالایی دارد. آنچه در این کتاب جالب توجه است، نوکردن جامۀ امثال و کنایات است. کنایه یا ضرب‌المثل‌هایی که در لفظ غریبه‌اند و در معنی آشنا؛ اما متاسفانه آمیختگی نوشین با تئاتر باعث شد وجه دیگر وجهه‌اش به عنوان یک نویسنده نمایان نشود.

«خان و دیگران» نام تنها مجموعۀ داستانی است که از نوشین به چاپ رسیده است. تاریخ دقیق نگارش این داستان‌ها معلوم نیست و با توجه به زندگی پرفرازونشیب و گاهی پنهانی او حدس درستی نمی‌توان زد. خان و دیگران، میرزا محسن، فاطی و استکان شکسته نام داستان‌های این مجموعه‌اند. «خان و دیگران» بخش اعظم این مجموعه را شکل داده و تمام بینش و جهان‌بینی نوشین نیز در همین داستان وی مستتر است.

در این کتاب نگارندگان داستان‌های این مجموعه را از دیدۀ نقد و بررسی گذرانده و با توجه به پتانسیل اثر با رویکرد جامعه‌شناسی شناخت به تدقیق و مطالعۀ اثر پرداخته‌اند. اندیشه و نگاه ایدئولوژیک نوشین به‌روشنی در این اثر آشکار است که البته در لفافه‌ای از روایت و کنش‌های جذاب به مخاطب ارائه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

سبب تألیف

مقدمه

خان و دیگران

بخش‌های اول تا پنجم

فاطی

استکان شکسته

از دیستوپیا تا اتوپیا؛ یادداشتی بر خان و دیگران

روایت

زمان

ویران‌شهر نوشین

تعلیقات

منابع