معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

کتاب و کتابخانه در ایران فرازونشیب زیادی را به خود دیده است. پادشاهان در طول دورۀ خود همواره به کتاب‌سازی و استنساخ در زمانی که چاپ در ایران رونق نداشت، اقدام نموده‌اند و این امر در دورۀ قاجار نیز همچنان ادامه یافت. در سال ۱۲۷۰ قمری اسلحه‌خانه‌ای مخصوص برای اسلحه‌ها و آلات حربیه سلطنتی بنا شد که در آن تمام سلاح‌های قدیمی که غالباً جواهرنشان و کار استادان بزرگ بود، نگهداری می‌شد. بعد از تأسیس اسلحه‌خانه، کتابخانه‌ای مخصوص کتب سلطنتی به دستور ناصرالدین شاه بنا شد که همۀ کتاب‌ها اعم از خطی و چاپی، مرقعات نفیس و غیره در آنجا جمع‌آوری و زیرنظر مستقیم خود وی اداره می‌شد.

بعد از مرگ ناصرالدین شاه و جلوس مظفرالدین‌شاه، کتابدارباشی مجموعه مذکور یکی از همراهان وی بود که از تبریز به همراه او آمده بود. علی کتابدارباشی در طول مدت ۱۱ سال سلطنت مظفرالدین شاه از ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۴ قمری مدیریت و کتابداری این مجموعه را بر عهده داشت؛ اما پس از مرگ مظفرالدین شاه و به تخت نشستن محمدعلی شاه مجبور به واگذاری کتابخانه شد. او در طول تصدی‌اش کتاب‌های زیادی از کتابخانه خارج و با همدستی تنی چند از درباریان و پسرانش و با صحافی مجدد کتاب‌ها، آنها را به فروش می‌رساند. بعد از اینکه موضوع سرقت از کتابخانۀ سلطنتی برملا شد، خانۀ وی مورد بازرسی قرار گرفت و بخشی از کتب مسروقه به کتابخانه بازگردانده شد و به دنبال آن لسان‌الدوله و همدستانش توقیف و به عدلیه برای بازجویی معرفی و سپس محاکمه شدند.

این کتاب دربارۀ سرقت از کتابخانۀ سلطنتی و علی کتابدارباشی است که پس از جمع‌آوری و استنساخ اسناد در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. شیوۀ گردآوری مطالب در این کتاب به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است که اسناد مورد استفاده از اسناد آرشیو ملی ایران، موزه و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و سازمان اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه انتخاب شده است.

کتاب به سه فصل متمایز تقسیم شده است. در فصل اول و بخش‌های اول تا سوم آن نگاهی به وضعیت کتابخانه در ایران، به کتابخانه یا کُتّابخانه در ایران و وضعیت کتابخانه در دوره صفویه اشاره شده است، سپس به وضعیت کتابخانه در دورۀ قاجاری و عصر ناصری و سرگذشت آن پرداخته شده است. در فصل دوم شخصیت و زندگی لسان‌الدوله از لابلای اسناد آمده است و به محاکمۀ او و شرکایی که در این عمل همراه بودند، اشاره شده است. در فصل سوم نیز مجموعۀ اسناد مربوط به لسان‌الدوله و کسان دیگری که در این پرونده دخیل بوده‌اند، برای اطلاع خوانندگان ارائه گردیده است.

اسناد موجود در این مجموعه مربوط به سال‌های 1273 ـ 1315 شمسی است که در کتاب کلیۀ اسناد به صورت سال‌شمار آورده شده است. در خوانش اسناد سعی شده تا حد امکان برای فهم بهتر متن از نشانه‌های دستور زبان امروزی استفاده شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: وضعیت کتابخانه در ایران

فصل دوم: مروری بر دفتر لسان‌الدوله از لابلای اسناد

فصل سوم: مجموعه اسناد

کتابنامه

ضمایم

فهرست اعلام