معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ سه بخش است؛ بخش نخست رساله دربارۀ طریقت صفویه یعنی اعقاب شاه اسماعیل اول، بخش دوم رساله در طریقت رفاعیه یعنی پیروان سیداحمد رفاعی است. بخش سوم نیز تعلیقات و توضیحات است.

رساله در طریقت صفویه بر اساس نسخۀ خطی منحصربه‌فردی تصحیح شده که زمانی به مرحوم استاد عبدالعظیم‌خان قریب گرکانی تعلق داشته است. این رساله طریقت تصوف صفویان یعنی اعقاب شاه اسماعیل اول (درگذشتۀ 930 ق.) را می‌شناساند و نکته‌هایی بس مهم و بی‌نظیر را دربارۀ تصوف و تشیع صفویان دربردارد که تاکنون از نظر پژوهشگران پوشیده مانده است.

این رساله که دربارۀ صفویه است، به‌صراحت تشیع را مذهب بر حق می‌داند و ماجرای غدیرخم را به همان صورت افسانه‌آمیز که در فتوت‌نامه‌ها آمده، شرح می‌دهد و آن ماجرای تاریخی را به افسانۀ کمربستن پیامبر (ص) امیرالمؤمنین (ع) را و کمربستن علی (ع) هفده تن را که نخستین آنان سلمان فارسی است، پیوند می‌دهد. نویسندۀ رساله دوازده امام شیعیان را نام می‌برد و می‌کوشد بین مشایخ تصوف و ائمۀ اطهار (ع) ارتباط و پیوند برقرار کند. رساله حال و هوای دوران صفویه را دارد و به‌قدرت پادشاهان و سادات صفوی را تکریم می‌کند.

این رساله بیان می‌دارد که از پس شیخ سلطان جنید، طریقت صفوی را دو پسر وی، یکی شیخ حیدر و دیگری شیخ سلطان ابراهیم به دو شاخه تقسیم کرده، گروهی از مریدان از شیخ حیدر و گروهی دیگر از برادرش شیخ سلطان ابراهیم پیروی کرده‌اند و سپس هر دو گروه شاه اسماعیل را به رهبری پذیرفته بوده‌اند. نویسندۀ رساله پیران سلسلۀ منشعب از برادر شیخ حیدر یعنی شیخ سلطان ابراهیم را هم تا دوران خود ذکر نموده است.

این مساله از منابع مکتوب کهن دربارۀ طایفه «اهل حق» است و نویسنده می‌گوید گروهی از آنان بر حق‌اند که شیخ جنید را به پیری و رهبری پذیرفته باشند.

آنچه در این رساله درباره مقامات و مراتب وظیفه‌داران در طریقت صفوی و طرز و ترتیب نشستن آنها در خانقاه صفویان یا همان «توحید‌خانه» آمده است، برای بررسی تاریخ اجتماعی دوران صفویه بسیار ارزشمند است و همچنین است آداب ذکرگفتن مریدان در طریقت صفویه که تاکنون در هیچ متنی دیگر دیده نشده است. جمله‌های پایانی رساله نشان می‌دهد که آن از برای یکی از پیران طریقت به نام میرزا یعقوب بیک نوشته شده است.

رساله در طریقت رفاعیه هم در نوع خود بی‌نظیر است که بر اساس نسخه‌ای خطی و ناشناخته محفوظ در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران تصحیح شده و نخستین رسالۀ فارسی از پیروان سیداحمد رفاعی (درگذشتۀ 578 ق.) است که در ایران منتشر می‌شود.

این رساله به صراحت می‌گوید که درباره طریقت رفاعیه است که برخلاف صفویه در ایران به سرنمی‌برده‌اند، بلکه در سرزمین‌های مجاور ایران از جمله عراق و ترکیه فعال بوده‌اند و هنوز هم هستند. در این رساله به جای سادات صفوی با سادات رفاعی سروکار داریم. بیشتر مباحث این رساله همان سخنان مندرج در فتوت‌نامه‌ها و رساله‌های قلندری است و مشحون از اصطلاحات اهل فتوت و قلندریه است. بر اساس تأثیرپذیری رفاعیه از فتوت و قلندری، تمایل به تشیع در این رساله هم بیش و کم نمودار است؛ اما تردیدی نیست که نویسندۀ رساله خود سنی‌مذهب بوده است؛ زیرا برای امیرالمومنین علی (ع) تعبیر رضی الله عنه یا کرم الله وجهه را به جای علیه السلام به کار برده است.

فهرست مطالب کتاب:

* یادداشت

* رساله در طریقت صفویه

دیباچه

فصل در بیان اذکاری که صاحب ریاضت باید بگوید

باب در آداب ذکر مبتدی

باب مناجات به اسم حضرات پیران اهل سلسلۀ خود

ارکان طریقت صفویه

* رساله در طریقت رفاعیه

دیباچه

فصل اول در بیان مقراض

فصل دوم پیر توبه است

فصل سیوم پیر کسوت است

فصل چهارم پیر مربی است

* تعلیقات و توضیحات

* فهرست‌ها