معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

یکی از علوم مهم اسلامی، علم لغت است که از شمار علوم عربیت به حساب می‌آید. دانشمندان به طرق مختلف کتاب‌هایی در لغت تألیف کرده‌اند. از آن جمله خلیل بن احمد فراهیدی واضع علم عروض، کتابی در لغت به نام «کتاب العین» دارد که آن را بر اساس مخارج حروف منظم کرده است و برخی دیگر کتاب‌هایی در فن خاص تألیف کرده‌اند؛ مانند اصمعی که «کتاب الشجر و النبات» را نوشته است و به همین مناسبت منوچهری دامغانی از او به عنوان لغوی یاد کرده است:

چون ابن رومی شاعر، چو ابن مقله دبیر                                             چو ابن معتز نحوی، چو اصمعی لغوی

از کتاب‌های مهم در لغت عربی، کتاب «القاموس المحیط» مجدالدین فیروزآبادی است که این کتاب را به بلاد عرب برد و به آنان گفت: «خذوا لسانکم من ید رجل اعجمی»؛ زیرا عجم یا اعجم به معنی گنگ و لال و بی‌زبان و کندزبان است.

برخی از دانشمندان نیز کتاب‌هایی را به صورت الفبایی دربارۀ علوم تألیف کرده‌اند؛ مانند کتاب «التعریفات» میر سیدشریف جرجانی و کتاب «کشاف اصطلاحات الفنون» تهانوی.

این کتاب، نتیجۀ کوشش دکتر خسرو فصیحی است که اصطلاحات فن تئاتر را به صورت الفبایی درآورده و تعاریف آن اصطلاحات را ذکر کرده است.

در این کتاب یکی از مواردی که خواننده به تکرار به آن برخورد می‌کند، لغات معادلی است که بر وزن واژۀ نمایش ساخته شده مثل: نوایش، نوانش، هجایش، نقابش، جدایش،پویانش، مانش، ادایش، گنگش، پی‌آیش و بسیاری دیگر که خانواده‌ی واژگان نمایشی ویژه‌ای را تشکیل می‌دهند. نویسنده کوشش کرده معادل‌هایی جدید و آهنگین بیافریند که هم بهتر به خاطر سپرده شوند و هم برای خواننده سهولت استعمال ایجاد کنند. البته صدها معادل فارسی دیگر نیز در این مجموعه دیده می‌شود که مکمل واژگان این مجموعه‌اند؛ که از آن میان پژمانه، پژمانه‌گر یا پژمانه‌نویس، پژمانه‌ای، خنده‌آور یا خنده‌آوری، خنده‌گر، خنده‌نویس، خنده‌آرامی، نیک‌بیانی، نوپسندی، خوابگری، خوابگر؛ ژرف‌آفرینی، فکر‌خوانی، فکرخوان، پیش‌نوا، درون‌بیانی یا درون‌گویی، درون‌بیان یا درون‌گو، گرده، پرده‌نوا، دوریاب یا دورگیر را می‌توان نام برد.

گفتنی است در این مجموعه به طور کلی از استعمال واژگان تماشاخانه و تماشاگر خودداری شده و به جای آنها به ترتیب از واژه‌های نمایشخانه و تماشاکن استفاده شده، زیرا که اولاً طبق معنای فرهنگ‌های انگلیسی‌زبان، تئاتر مکانی است برای نشان دادن یک نمایش، نوایش، پایگری و غیره، و ثانیاً در زبان فارسی پسوند « ـ گر» معمولاً نشان دهنده‌ی یک حرفه است مانند زرگر، درودگر، آرایشگر و امثال اینها، و چون «تماشا کردن» حرفه نیست؛ بنابراین لفظ «تماشاگر» صحیح نمی‌نماید و از کاربرد آن خودداری شده است. البته پسوند «ـ گر» موارد استعمال گوناگون دیگری هم در زبان فارسی دارد که برای ساختن اسم فاعل، صفت فاعلی و صفت مبالغه به کار گرفته شده، که در کلماتی مانند دادگر، تصیحتگر، توانگر، حیله‌گر و امثال اینها مشاهده می‌شوند.

واژگان اصلی و اصطلاحات خارجی این مجلد، بر مبنای کتاب «فرهنگ لغات نمایشی» اثر ویلفرد گرنویل نویسنده، نمایشگر و کارگردان بنام انگلیسی، پایه‌گذاری شده؛ زیرا که این فرهنگ از نظر درستی و انسجام پس از ده‌ها سال که از عمر آن می‌گذرد، هنوز هم یکی از کامل‌ترین و معتبرترین لغتنامه‌های نمایشی جهان است. البته واژه‌های جدید بسیاری نیز به این مجموعه اضافه گردیده تا خواننده از دانش لغات تازه متداول امروز بی‌بهره نماند. در کتاب ویلفرد گرنویل غیر از ذکر لغات و اصطلاحات و معانی آنها، تفسیرهای پراکنده‌ای در باب اتحادیه‌های بازیگران، نمایشخانه‌ها، گروه‌های بازیگران و غیره وجود دارد که از ذکر و شرح آنها خودداری شده؛ زیرا که ارتباطی به هدف این واژه‌نامه نداشتند. ناگفته نماند که تفسیر و تشریح بسیاری از لغات مندرج در این کتاب از ده‌ها مراجع و مآخذ معتبر دیگر هم گرفته شده تا خواننده دانش و بینش عمیق‌تری راجع به هر واژه کسب کند. علاوه بر این، در پایان بسیاری از واژگان، پژوهشگر به لغت یا لغات دیگری در تفسیر آن واژه‌ ارجاع داده شده، تا هم به کنه مطلب بیشتر پی‌برد و هم از این راه بر معلومات کلی نمایشی‌اش بیفزاید.

گفتنی است که واژگان نمایش‌های سنتی ایران نیز به‌طور جداگانه در جلد دوم این مجموعه به چاپ رسیده تا پژوهشگران رشتۀ هنرهای نمایشی و هموطنان علاقه‌مند به این رشته از مطالعۀ نمایش‌های سرزمین خویش نیز بی‌بهره نمانند.