معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در سده‌های هفتم و هشتم هجری، یکی از مهم‌ترین و مقبول‌ترین سلسله‌های عرفانی در فارس، سلسلۀ سهروردیه بود و خاندان بلیانی و بزغشیه از جملۀ مشهورترین صوفیان این سلسله به شمار می‌آمدند. شیخ نجیب‌الدین بزغش از اصحاب شیخ شهاب‌الدین عمر سهروردی بود و به اذن او به شیراز آمد و در آنجا خانقاهی بنا کرد و مریدانی پروراند.

شهرت کثرت مشایخ تصوف در شیراز، سبب جذب عارفان و سالکان طریقت شد و عده‌ای برای بهره‌بری از این فضای عرفانی به شیراز می‌آمدند. از شبلی نقل شده است: «تنها انگیزه‌ای که مرا واداشت به شیراز بروم، فقط دیدار ابوجعفر محمد حذّا [نعلبند، کفشگر] بود. در کتاب «شد الازار» نام 32 رباط و 20 خانقاه و 12 زاویه و تعدادی بقعه و حظیره و تربت و جز آن در صفحات مختلف آمده و متعلق به مشایخی است که از قرن چهارم تا هشتم هجری در شیراز می‌زیسته و در رباط‌ها به سر می‌برده و به تربیت مریدان و پذیرایی از سالکان مشغول بوده‌اند. در کتاب «شیرازنامۀ زرکوب» که حدود سال 734 هجری تألیف شده، تعداد 34 رباط و خانقاه و 11 بقعه و مزار و حظیره معرفی شده است.

فارس که توانسته بود با درایت و دوراندیشی اتابک سعد زنگی از آتش خانمان‌سوز مغول در امان بماند، ضمن آنکه بنیادهای فرهنگی و ادبی خویش را حفظ کرده، مأمنی شده بود تا دانشمندانی که از تیغ بران مغولان جان به سلامت برده بودند، در آنجا پناه بگیرند و کارهای علمی و ادبی خویش را دنبال کنند؛ به‌ویژه که فرمان‌فرمایان شیراز، اغلب ادب‌دوست و دانش‌پرور بودند و به این دانشمندان به دیدۀ اعزاز و تکریم می‌نگریستند.

در قرن هشتم در شیراز بیش از پانصد مسجد، خانقاه، مدرسه و دیگر بناهای باشکوه دینی و ادبی وجود داشته است. این تعداد مکان‌های مذهبی و علمی در وسعت محدود شیراز آن عصر، به‌روشنی چهرۀ دینی و ادبی شهر را نشان می‌دهد.

شیراز و فارس در سده‌های هفتم و هشتم هجری از مراکز مهم و پررونق فرهنگی ایران بوده است و در بسیاری از رشته‌های علمی، فلسفی، ادبی و هنری بزرگان و نامدارانی تأثیرگذار در آن دیار می‌زیسته‌اند. اگرچه آگاهی بر زندگانی، احوال و آثار اغلب ایشان، کم و محدود است و دست تطاول روزگار و گذار آن بسیاری از منابع شناخت را نابود کرده، هنوز می‌توان تصویری نیم‌روشن از وضعیت و فضای فرهنگی و اجتماعی آن عهد فراهم آورد. این کتاب کوششی است در این راه از طریق شناخت بزرگان و نامداران این ناحیه در سده‌های هفتم و هشتم هجری. معرفی مشاهیر شیراز و فارس در این کتاب بر اساس ترتیب حروف الفبایی است که با «ابراهیم بوریایی» آغاز شده و به «یوسف سروستانی» ختم شده است.