معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب با کنار هم گذاردن چهار مقاله از چهار شاعر و اندیشمند برجسته این امکان را فراهم می‌کند که برخی از جزئیات و ابهامات موجود در تعریف شعر، در قالب نوعی تلاقی یا هم‌پوشانی، در پرتو یکدیگر وضوح یابند. ادگار آلن پو قائل به گونه‌ای نبوغ در شاعر راستین است. شاعر پاره‌ای یا سهمی از زیبایی اصیل آسمانی را در دل تجربۀ الهام و تخیل، در شعر به قالب کلام درمی‌آورد. خصیصۀ اصلی شعر راستین برانگیختن تعالی روح است و روح سازوکاری مستقل از عقل و احساس دارد. شاعر والاترین شکل بیان هنری و سرچشمۀ تمام هنرهاست. شاعر باید به مرتبه‌ای بلند از حس و فهم هر وضعیتی برسد تا بتواند شعری ماندگار بنویسد. شاعر در وجود خود حامل مازادی از حساسیت، اضطراب، اندوه و اشتیاق بشری است و در لحظات سرودن شعر، در درگیری با رسانۀ زبان و کلام، در پی ریختن این مازاد در شکل نوینی از بیان شعری است تا تجربه‌های موجز و مبهم خود از زیبایی غایی را به ثبت برساند. زیبایی موردنظر او صرفاً با توصیف زندۀ واقعیت یا بیان پرشور اشتیاق به دست نمی‌آید، بلکه حاصل تقلایی است که در پی فهم و احساس هم‌زمان زیبایی است. یکی از نقاط برجستۀ درس‌گفتار پو ساختار فی البداهه و اضطراری آن است.

استفان مالارمه رویکردهای متفاوت به کلام و شعر را دنبال می‌کند تا ایده‌ای در باب بحران ادواری شعر ارائه دهد. او در جستجوی راه رهایی شعر، ضرورت رابطۀ شعر و موسیقی مدرن را به میان می‌کشد. او در میانۀ بحرانی که شعر فرانسوی بعد از هوگو را درگیر خود کرده، ایدۀ پیوند درونی و تنگاتنگ شعر و موسیقی را در شکلی بی‌واسطه و فردی، مطرح می‌کند. به زعم مالارمه رسیدن به این شکل یگانه با بازگشت به فرم‌های ابتدایی میسر می‌شود. او از پل ورلن به عنوان یکی از پیشگامان این بازگشت نام می‌برد. مالارمه معتقد است در بحران ایجادشده پس از شعر منظوم هوگو، شعر انفجاری را تجربه کرده که امکان تعالی و ابتذال به یکسان در آن نهفته است. از دید مالارمه، شعر در پیوندی تنگاتنگ با موسیقی، با ضرباهنگ تنفس و احساس شاعر عجین می‌شود، به گونه‌ای که کلمات از بطن او می‌جوشند و هیئتی سراپا نو می‌گیرند. شعر اصیل از ساختار موسیقی مدد می‌گیرد و به موسیقی شباهت می‌یابد. هر قطعه شعر، در حالت آرمانی، ساختار یک قطعۀ ارکستری را به خود می‌گیرد که کلمات در آن نقش نت‌ها را ایفا می‌کنند. شاعر باید در اسلوب شخصی خود به چنان دریافت عمیق و استیلیزه‌ای برسد که آهنگ شعرش بر مبنای هجی کردن شخصی او شکل بگیرد که خود متأثر از شیوۀ تنفس اوست. مقالۀ مالارمه لزوم تأمل و وقفه‌ای را هشدار می‌دهد که چه‌بسا فضای شعری مازاد متأخر زبان پارسی، در بن‌بست و درهم‌ریختگی خود، به آن نیاز دارد.

مقالۀ بکت برای تحلیل ساختار مدرن و نامتعارف زمان «شب‌زنده‌داری فینگن‌ها» اثر جویس، به خاستگاه‌های زبان و شعر رجوع می‌کند و از این‌رو مناسب‌هایی با متن مالارمه می‌یابد. مسئلۀ اصلی بکت در مورد رمان جویس، بحث از عدم امکان استقرار یا چپاندن این متن در یک دسته‌بندی ادبی امروزی است. بکت نوآوری جویس در عرصۀ زبان انگلیسی را با نوآوری دانته در حوزۀ زبان ایتالیایی متناظر می‌داند و قیاسی موشکافانه در باب رویکرد هم‌سوی دانته و جویس در آفرینش زبانی نو ترتیب می‌دهد. از سوی دیگر، از آنجا که ایده‌ها و فرضیات جامباتیستا ویکو ـ فیلسوف تاریخ ایتالیایی ـ در رمان «شب‌زنده‌داری فینگن‌ها» حضوری پررنگ دارد، بکت به بررسی فشردۀ نظریات ویکو در باب شعر، زبان و اسطوره می‌پردازد. بکت به تشریح این نکته می‌پردازد که در رمان جویس، جریانی سیال از زایش، بلوغ و فساد کلامی در کار است که جز در قالب درهم‌تنیده‌ای از فرم و محتوا قابل دریافت نخواهد بود. شاعر در نظرگاه ویکو به معنای آفریننده است و دانته در مقام شاعر و آفریننده زبانی ابداع می‌کند که برگرفته از عناصر تمام گویش‌های محلی ایتالیایی عصر اوست و زبان ابداعی او بدل به زبان یک‌پارچۀ تمام گویش‌های ایتالیایی می‌شود. بکت معتقد است که جویس در رمان خود آفرینش و ابداعی از جنس آفرینش دانته را دنبال می‌کند و حاصل تلاش جویس، آفرینش زبان جدیدی است که آمیزۀ نوین و دیگرگونه‌ای از عناصر بنیادین شعر، زبان و تخیل است و برای دریافت درست باید به یکسان خوانده، دیده، شنیده و درک شود.

والتر بنیامین در نوشتار پایانی این کتاب، برای ارائۀ تحلیلی تاریخی-اجتماعی از شعر و شخصیت بودلر بررسی فشرده‌ای از پاریس قرن نوزدهم و فرهنگ و ادبیات آن ارائه می‌دهد و زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری ذهنیت مدرن بودلر را دنبال می‌کند. بنیامین از خلال زندگی و شعر بودلر، رویکرد ذهنی او در قبال عصر مدرن را تشریح می‌کند. تنیش دیالکتیکی موجود میان شاعر و وضعیت اجتماعی پیرامون که خلاقیت و تخریب شاعر را هم‌زمان به دنبال دارد، مبنای بحث بنیامین پیرامون شخصیت و زندگی بودلر است.

هم‌جواری این چهار متن این امکان را فراهم می‌کند که برخی از جزئیات و ابهامات آنها در قالب نوعی تلاقی یا هم‌پوشانی در پرتو یکدیگر وضوح یابند؛ شعر راستین از پیوند عناصر متعددی شکل می‌گیرد و سویه‌های متفاوتی را دربر می‌گیرد که تعریف یکپارچه و جامع آن را ناممکن می‌کند و تعاریف متعدد و متفاوت صورت‌گرفته هم هر یک جای تردید‌ها و ایراداتی را باز می‌گذارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

شالودۀ شعر/ ادگار آلن پو

بحران شعر/ استفان مالارمه

دانته ..... برونو. ویکو .... جویس/ ساموئل بکت

فلانور/ والتر بنیامین

فهرست توصیفی نام‌ها