نشانه‌شناسی فرهنگ، هنر و ادبیات؛ مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی نشانه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی
خلاصه
نشانه‌شناسی دانشی است که در قرن بیستم پایه‌گذاری شده و به عنوان رشته‌ای مطرح می‌شود که به مطالعۀ تولید معنا، پویایی درونی متون و بررسی ساختارهای معنادار می‌پردازد که از اهداف نشانه‌شناسی مکتب پاریس است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
نشانه‌شناسی دانشی است که در قرن بیستم پایه‌گذاری شده و به عنوان رشته‌ای مطرح می‌شود که به مطالعۀ تولید معنا، پویایی درونی متون و بررسی ساختارهای معنادار می‌پردازد که از اهداف نشانه‌شناسی مکتب پاریس است.
ملاقات میان نشانه ـ معناشناسان اروپایی و ایرانی که از مدت‌ها پیش و به واسطۀ این رشته شکل گرفته است، این بار هم دارای بُعد عاطفی و فکری چشمگیری بود؛ غرابت و قرابت به طرز عجیبی به هم پیوند خوردند. آیا عمق تاریخی فرهنگ ایران است که ورای مسائل روز، موجب می‌شود مسافر اروپایی نشانه‌های موجود در آداب و رسوم روزمره را، همانند نشانه‌های مجود در بناها و هنرهای ایرانی، به دیده تحسین بنگرد؟ یا بُعد مفهومی نشانه ـ معناشناسی است که نوعی جدایی و فاصلۀ معنایی مرتبط با پدیده‌ها و متون را شکل می‌دهد؟ رابطه‌های «همگرایانه» که به صورت خاموش، نشانه ـ معناشناسی ایرانیان و اروپاییان را به هم پیوند می‌دهد، شاید قابل تشخیص نباشند ولی به‌سادگی یک لبخند و به‌روشنی، می‌توان تفاهم و نیروی با هم سهیم‌شدن آنها را دید.
همایش اکتبر 2017 با عنوان «نشانه‌شناسی فرهنگ، هنر و ادبیات» که مقالات آن در این کتاب گردآوری شده، نمونۀ چشمگیری از این پیوند است. این رویداد بزرگ که از چند هفته قبل از آن با برگزاری کارگاه‌های آموزشی‌پژوهشی آغاز شده بود، توانست تعداد درخور توجهی از دانشجویان و مدرسان و محققان این حوزه را گرد هم آورد و از آخرین تحقیقات و پژوهش‌های نشانه ـ معناشناسی باخبر سازد.
این رشته که غالباً در دانشگاه‌های اروپایی در حاشیه قرار دارد، در مرکز توجه دانشگاه ایرانی قرار گرفت و انرژی و اشتیاق زیادی به همراه آورد. متخصصان ایرانی، فرانسوی، بلژیکی و ایتالیایی نتایج تحقیقات خود را در سه بخشی که در این مجموعه می‌بینید به اشتراک گذاشتند و یک برخورد فرهنگی واقعی میان آثار ایرانی و اروپایی به چشم می‌خورد. در این باره، می‌توان به پیوند میان دو بیابان وسیع در اثر ژان ماری گوستاو لوکلزیو و محمود دولت‌آبادی اشاره کرد. ابزارهای تحلیل نشانه ـ معناشناختی، روابط منطقی و مستدل را تضمین می‌کند و گفت‌وگو را پربارتر می‌سازد. بدین‌سان، سه حوزۀ گستردۀ فرهنگی در به روزترین شکل خود بررسی شده: ادبیات، تصویر و در نهایت روابط میان معنا و جامعه که با پرسش‌های جدیدی دربارۀ دوگانۀ سنتی «فرهنگ و طبیعت» همراه هستند؛ دوگانه‌ای که گرماس و کورتز در کتاب «نشانه‌شناسی، واژه‌نامۀ استدلالی نظریۀ زبان» آنها را تحلیل کرده‌اند و در واقع جزء اولین مقولات پایه‌ای دنیای معناشناسی اجتماعی است.
سه حوزۀ نشانه‌شناسی ادبیات، نشانه‌شناسی دیداری و جامعه ـ نشانه‌شناسی، ستون کلاسیک نشانه‌شناسی را شکل می‌دهند و تضمینی هستند برای استحکام و داوم این رشته که در عین حال هم تاریخی و هم علمی و هم نهادی می‌باشد. آنچه در این کتاب نوآوری محسوب می‌شود، این است که این سه حوزه براساس چشم‌اندازهای عمیقاً جدید نشانه‌شناسی معاصر، تحلیل شده‌اند. ولی به طور کلی یک مفهوم، جهت‌گیری‌های کاملاً متنوع دورۀ پساگرماسی را به صورت موجز بیان می‌کند: جریان پدیدارشناسی؛ به عبارت دیگر در نظر گرفتن بعد حسی ـ احساسی در تحلیل‌ها.
بی‌شک، از زمان نشانه ـ معناشناسی ساختاری، در سال 1966، گرماس پس‌زمینۀ پدیدارشناختی را ترسیم کرده بود که بر روی آن شبکه‌های معنایی، مؤلفه‌ها و واحدهای معنایی و امکان تحلیل آنها شکل گرفت. اما خود ساختار به منزلۀ رابطۀ افتراقی و طبقه‌بندی شده، تضمین‌کنندۀ انسجام معناست؛ معنایی که با روند زایشی معنی به اوج خود می‌رسد و به صورت عینی بروز می‌یابد. پارمتر «ذهنیت» با دقت خاصی کنار گذاشته شده بود، زیرا همانند پدیده‌ای بی‌نظم اصل اعتبار را در هم می‌شکست و همواره آمادۀ ظاهرشدن بود؛ بنابراین بهتر بود دربارۀ آن احتیاط کرد. در هر صورت، بازگشت واضح و بحق پدیدارشناسی به‌ویژه با چاپ اخرین اثر گرماس، در باب «نقصان معنا» شکل قطعی یافت. می‌توان گفت از آن پس لنگرگاه نظریۀ معنا در ادراک و همچنین در نظر گرفتن بی‌واسطۀ تجربۀ حس ـ احساسی، با روشی متفاوت، به صورت قاعده در نشانه ـ معناشناسی درآمدند.
فهرست مطالب کتاب:
فصل اول: نظریه‌های نشانه‌شناسی
1. تعامل: اگزیستانس یا امر حسّی؟/ هیوا حیدری
2. درآمدی بر فن خوشه‌بندی در نشانه‌شناسی/ مختار جعفری
فصل دوم: نشانه‌شناسی ادبیات
3. نشانه‌شناسی انتقادی طبقۀ متوسط شهری در داستان «زایمان» از سیمین دانشور/ فرزان سجودی، امین فرخی حقیقت
4. بررسی اهمیت دلالی و نشانه‌ای مفهوم خوراک در رمان «درجستجوی زمان از دست رفته»/ مینا دارابی امین، سحر وفایی تاج‌خاتونی
5. اکبر رادی: هویت دوگانۀ تئات؛ نقد پسااستعماری از سازوکار مواجهه با دیگری و ترجمان فرهنگی تئاتر در نمایشنامۀ «ملودی شهر بارانی» نوشتۀ اکبر رادی با رویکرد نشانه‌شناختی/ فرهاد امینی، فرزان سجودی
6. سیالیت معنای «واقعیت» در نظام دلالی نشانه‌های گفتمان شعر صوفیانۀ کلاسیک/ نسرین فقیه ملک مرزبان
7. بررسی ایزوتوپ در اشعار شمس‌الدین محمد حافظ و هوشنگ ابتهاج با تکیه بر رویکرد نشانه ـ معناشناسی گرماس/ سهیلا صلاحی‌مقدم/ نسرین فقیه ملک‌مرزبان
8. بررسی فرایند روایی در شعر «کتیبه» از اخوان ثالث/ مریم دُرپر
9. کاربرد نظریۀ نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر «بازگشت» فروغ فرخزاد/ مرضیه بهادیوند چگینی
10. تحلیل و بررسی نشانه ـ معناشناختی مفهوم تعلیق و درآستانگی در شعر «صبح» از دفتر شعر ساعت 10 صبح بود، اثر احمدرضا احمدی/ پریسا آقابابایی، شکیبا ذاکر حسینی
فصل سوم: نشانه‌شناسی تصویر
11. بازنمایی تصویر زن بر جلد کتاب در ایران (با رویکرد نشانه‌شناسی گفتمانی)/ شادی تاکی
12. نشانه‌شناسی زبان بصری در طرح جلدهای ناصر نصیری برای چند دفتر شعر/ فرزاد کریمی
13. نشانه‌شناسی دو دهه عکس خانوادگی در ایران (دهۀ 50 و 80 شمسی)/ افسانه کامران
14. تحلیل نشانه معناشناختی فرایند عبور از زمان کمی به زمان کیفی در آثار خط نقاشی الهام همراز/ حمیدرضا شعیری، زهره رهنما
15. بررسی نشانه‌معناشناختی فضا و مکان در تابلوی مینیاتور «گریز یوسف از زلیخا» اثر کمال‌الدین بهزاد/ زینب گلستانی درو، شکیبا ذاکرحسینی
16. تحلیل نشانه‌شناختی طراحی‌های بداهه: فوریت‌های نشانه‌ای (با مطالعۀ موردی چند اثر)/ سپیده نورایی
17. زبان بصری مسجد تاریخی میرپنج خامنه/ ماندانا کلاهدوز محمدی، زکیه رشیدآبادی، عذرا نصیری افراپلی
18. خوانش نگارۀ «بارگاه کیومرث» اثر سلطان‌محمد تبریزی از منظر رهیافت شمایل‌نگاری ـ شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی/ سارا حاجی‌نژاد
19. بررسی نشانه‌شناسی تبلیغات روی دستگیره‌های قطار مترو و اتوبوس‌های درون‌شهری/ علی کاملی
فصل چهارم:
20. خلق فضای کنش‌پذیر مبتنی بر رمزگذاری فرهنگی در عرصۀ عمومی شهر؛ مور پژوهی: میدان بهارستان، تهران/ مریم محمدی
21. مطالعۀ تطبیقی فرمی و محتوایی نقوش دست‌یافته‌های ترکمن و قشقایی/ غزال طرفه‌نژاد، مجیدرضا مقنی‌پور، فؤاد نجم‌الدین
22. تحلیل نشانه‌شناختی نقش سه‌کله در فرش افشار شهربابک/ مجتبی یزدان‌پناه، زهرا عطاء‌اللهی شهربابک
23. خوانش نشانه‌ای ابژه‌های روزمره، مطالعۀ فرایند نشانه ـ معنایی تعامل و تعارض بین فرش و مبل/ مریم احمدی، حمیدرضا شعیری، ایمان زکریایی کرمانی
24. نشانه‌شناسی رقص‌های فولکور گیلان/ محمدرضا احمدخانی، زهرا حسن‌زاده راد/ آفاق حسن‌زاده راد
25. تعرض از دیدگاه نشانه‌شناسی اجتماعی در فیلم «فروشنده» اثر اصغر فرهادی/ محمد هاشمی
26. بازی نشانه‌های تخیل «ژیلبر دوران» در بازنمایی تصویری فرهنگ عامه با نگاهی به فیلم «اژدها وارد می‌شود» اثر مانی حقیقی/ رامتین شهبازی
فصل پنجم: نشانه‌شناسی فضای مجازی
27. یغماگری هواخواهان در تلگرام؛ خوانش متون خلاقانۀ کاربران در رسانه‌های اجتماعی از منظر مطالعات فرهنگی/ حسین کرمانی
28. سیر تحول بازی‌های مجازی از منظر نشانه‌شناختی/ آنیتا صالح بلوردی
پربازدید ها بیشتر ...
بازخوانی انتقادی سیاست‌گذاری‌های آموزشی در ایران معاصر
سیدجواد میری، مهرنوش خرمینژادضروری است که فهم ما از جایگاه آموزش و پرورش به صورت بنیادی و از منظر ارزش‌گذاری اجتماعی تغییر کند؛ ز
خط و نوشتار
اندرو رابینسونخط، هنر تثبیت ذهنیات است. خط را می‌توان بزرگ‌ترین اختراع بشر دانست. به کمک این اختراع، تاریخ تمدن بش
نظری یافت نشد.