معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«سبک هندی» عبارت است از شیوۀ بیان اندیشه، ذهنیات و عواطف خودآگاه یا ناخودآگاه هنرمند. در شکل‌گیری «سبک»، عوامل متعددی دخیل است؛ برخی از این عوامل ریشه در ‌روان و نفسانیات هنرمند دارند و برخی دیگر مولود شرایط بیرونی هستند. منظور از شرایط بیرونی، شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی جغرافیایی است که البته اینها نیز به طور بالقوه می‌توانند منشأ تأثیراتی ژرف بر روان هنرمند باشند.

نکته حایز اهمیت در مباحث سبک‌شناسی، تمایز بین سبک شخصی و سبک دوره است. آنچه در این جستار در هر سه حوزۀ ادبیات (شعر و نثر)، معماری و نگارگری مورد نظر است، «سبک دوره» است.

در این کتاب، سبک‌های ادبی، در دو حوزه شعر و نثر مورد بررسی قرار گرفته است. سبک‌های شعر فارسی به سبک خراسانی، سبک عراقی، سبک اصفهانی (هندی)، دوره بازگشت ادبی و سبک شعر نو تقسیم می‌شود. سبک‌های نثر فارسی نیز عبارت است از: نثر مرسل، نثر فنی، نثر مصنوع، نثر دوره بازگشت ادبی و نثر معاصر.

سبک‌های نگارگری ایرانی به اعتباری به چهار مکتب عباسی، مغول، تیموری و صفوی تقسیم می‌شود و به اعتباری دیگر با احتساب زیرشاخه‌ها از سبک‌های یازده‌گانه و حتی سیزده‌گانه یاد می‌کنند که در جای خود بدان پرداخته شده است. سبک‌های کلاسیک معماری ایرانی در دورۀ اسلامی نیز عبارت است از: سبک‌های خراسانی، رازی، آذری، اصفهانی؛ که از دورۀ قاجار به بعد چند شیوۀ دیگر نیز بدان‌ها افزوده شده است. بهترین مصادیق هر یک از سبک‌های کلاسیک معماری، دربنای مساجد قابل رؤیت است. بنابراین با مطالعۀ سبک‌شناختی معماری مساجد، گویی یک دورۀ کامل از تاریح معماری ایران در دورۀ اسلامی مطالعه شده است. در واقع «خلق آثار عمده معماری اسلامی به خصوص در دو نوع اصلی مسجد و قصر تجلی می‌نماید. در این دو نوع بناست که شیوه و سبک معماری اسلامی به روشنی جلوه‌گر می‌گردد». این موضوع در همۀ مصادیق معماری اسلامی صادق است؛ از جمله در معماری ایرانی. واقعیت آن است که، «جایگاه مسجد ایرانی در معماری ایران‌زمین به گونه‌ای است که حد اعلای معماری ایرانی را می‌توان در آن یافت و چنانچه بتوانیم کلید فهم آن را بازیابیم، به آسانی می‌توان سایر گونه‌های معماری ایران را باز شناخت. در واقع آنچه که به عنوان روح معماری ایرانی می‌شناسیم در منتهای مراتب در مسجد ایرانی ظهور یافته است». بنابراین آنچه در خصوص سبک‌های معماری مساجد ـ از ابتدا تا دوره قاجار ـ در این کتاب گفته شده، قابل تعمیم به دیگر بناها نیز هست و کل معماری ایران، در همۀ اشکال و ظهورات آن را شامل می‌شود، اما از دورۀ قاجار به بعد، به جهت شراط خاص اجتماعی ـ فرهنگی آن دوره، در معماری با سبک‌های چندگانه‌ای مواجهیم که همۀ آنها در بنای مساجد تبلور نیافته است، بنابراین ناگزیریم در مطالعات سبک‌شناختی دو قرن اخیر، سایر بناها را نیز در تحقیق خود وارد کنیم.

شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در پیدایش و استمرار همه سبک‌های هنری، تاثیری به سزا داشته است. حال، پرسش آن است که آیا شرایط یادشده، در هر مقطع تاریخی، تاثیری مشابه بر سبک‌های ادبیات فارسی (شعر و نثر)، معماری و نگارگری ایرانی بر جای گذارده است یا خیر؟ و اگر این تاثیر مشابه بوده، چه نتیجه‌ای می‌توان از آن گرفت؟ علاوه بر این، سوای وجوه افتراقِ سبک‌های مختلف، آیا می‌توان عناصری یافت که به صورت تکرارشونده در سبک‌های ادوار گوناگون موجود باشد؟ و اگر آری، وجود این عناصر تکرارشونده، از چه حکایت می‌کند؟ این جستار تلاشی است برای پاسخگویی به پرسش‌های فوق.

اهمیت پژوهش‌هایی از این دست، از آن جهت است که ما برای بازشناسی هویت فرهنگی خود، ناگزیر به بازخوانی و بررسی همۀ حوزه‌های فرهنگی خویش و یافتن ارتباط بین آنها هستیم. دریافت اینکه آیا مظاهر مختلف فرهنگی، جزایر جداگانه و از هم دور افتاده‌ای هستند، یا اندام‌های پیکره‌ای واحدند، جهت فهم صحیح فرهنگ ایران بسیار کارگشاست.

این پژوهش، که بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته است، ابتدا به بررسی سبک‌های شعر و نثر فارسی می‌پردازد، سپس سبک‌های معماری و سرانجام مکاتب نگارگری را بررسی می‌کند. گام بعد، به مقایسۀ سبک‌های معماری، شعر و نگارگری و تبیین و تفسیر موارد مشابه و سپس نتیجه‌گیری اختصاص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه

پیش‌گفتار

فصل اول: سبک‌های ادبیات فارسی (شعر و نثر)

فصل دوم: سبک‌های معماری ایران

فصل سوم: سبک‌های نگارگری و نقاشی

فصل چهارم: بررسی تطبیقی ویژگی‌های سبک‌شناختی شعر، معماری و نقاشی

فصل پنجم: بررسی علت همانندی‌ها

فرجام سخن

کتاب‌نامه

فهرست اعلام