معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سمبل (نماد) به گفتۀ سیمینوف از واژه‌ای یونانی به معنی نشانه و برجستگی است. این واژه به معنی ترکیب و نتیجه‌گیری است که با پیچیدگی، ابهام، تخیل و نماد همسویی دارد. نماد را در گذشته دارای این پیچیدگی‌ها نمی‌دانستند و هر چیزی که در کلیت فرهنگی خود مفهومی ثانوی داشت، نماد، رمز و استعاره نامیده می‌شد.

از خصوصیات نمادها، درهم نفوذ کردن است؛ به گونه‌ای که هیچ تیغۀ فلزی آنها را از هم جدا نمی‌کند. همواره ممکن است رابطه‌ای میان این نماد و آن نماد وجود داشته باشد. در تفکر نمادین چیزی غریب‌تر از انحصاری کردن وضعیت‌ها یا کنارگذاردن قانون ضدین نیست. محتوایی نمادین چیزی را دربر دارد که یونگ آن را «خویشاوندی بنیانی» می‌خواند. نماد همواره چندبعدی است؛ در واقع نشانگر ارتباط آسمان ـ زمین، مکان ـ زمان، درون ـ ماوراء است؛ مانند جام واژگون در ارتباط با آسمان یا زمین که اولین دوقطبی‌گری است.

دو گونه برداشت از نماد و نمادگرایی طرح شده است: نمادهایی که واقعا ساده و تمثیلی‌اند و نمادهایی که پیچیده و هنری‌اند. شاعران و نویسندگانی که از نمادها به گونه‌ای پراکنده و در ساختاری ساده و تمثیلی استفاده کرده‌اند، با کسانی که نمادها را در لایه‌های پیچیده و تودرتو برده و آنها را با ساختار داستان هماهنگ کرده‌اند، تفاوت دارند. نویسندگان اخیز سمبولیست و پساسمبولیست هستند. بیژن نجدی در این گروه جای دارد. وی در نوع خود از نویسندگان برجسته و متفاوت ایرانی است که در آثار مدرن و پسامدرن خود ماهرانه از سمبل‌ها بهره گرفته است. در این کتاب افزون بر بررسی جداگانۀ نمادها، به تحلیل آنها در درون متن پرداخته شده است.

آنچه در داستان‌نویسی معاصر به عنوان یک ویژگی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، پرهیز از سنت‌های معهود و شکل‌های کلاسیک داستان‌نویسی است. نویسندۀ معاصر می‌کوشد با فراروی از طرح‌های کلیشه‌ای و سهل‌انگارانه و چشم‌پوشی از قراردادهایی که آزادی عمل او را سلب خواهد کرد، اثری بیافریند که با نیاز مخاطب امروز ادبیات هم‌سو باشد. بیژن نجدی یکی از این نویسندگان است که در این راستا کوشیده است. در فصل دوم این کتاب نمادهای مجموعه داستان «یوزپلنگانی که با من دویده‌اند» بررسی شده است. این مجموعه که شامل ده داستان کوتاه است، به مدل‌های تصویری و سینمایی، سیلان ذهن، رئالیسم جادویی و زبان غریبه‌گردان خاص خود رو کرده است. نویسنده افزون بر روایت از زاویۀ دید مردگان به زاویۀ دیدهای اشیای بی‌جان و حیوان نیز نظر داشته است.

بیژن نجدی داستان‌نویسی است که در داستان‌هایش به ویژه در داستان‌های مجموعۀ «دوباره از همان خیابان‌ها» به مبهم‌کردن فضای داستان توجه و علاقه دارد. این ابهام افزون بر عدم برقراری رابطۀ طبیعی میان دال و مدلول، علل متعدد دیگری نیز می‌تواند داشته باشد. کنشی که از نام‌گذاری داستان، آغاز و با پایان‌بندی آن تمام می‌شود. تغییر بدون قرینۀ زاویۀ دید، انتخاب کانونی‌سازی بیرونی، نامعلوم‌بودن و گردش مخاطب، پوشیدگی ارتباط میان عناصر روایی، نام‌گذاری داستان‌ها، آغاز و انجام روایت، توجه به رئالیسم جادویی، سمبولیسم، جریان سیال ذهن و درآمیختن زمان‌ها در این شیوه و استفاده از زبان شاعرانه از موارد ابهام‌آفرین در داستان‌های نجدی است. در فصل سوم این کتاب نمادهای مجموعه داستان «دوباره از همان خیابان‌ها» بررس شده است.

تاریخ نگارش داستان ناتمام (A+B) به اواخر دهۀ چهل برمی‌گردد و مقدم بر سی داستانی است که در دو مجموعه داستان دیگر گردآوری و نوشته شده است. این داستان فاقد دست‌نوشته است و متن تایپ‌شدۀ آن در سال 51 توسط نویسنده صورت گرفته است. نجدی این داستان را در دهه‌ای از عمر خود نوشته که سخت تحت تأثیر آثار فدریکو فلینی بوده است. انتخاب عبارت‌های ریاضی برای این داستان، به دلیل اینکه فرصت نشد تا توسط نویسنده نام‌گذاری شوند، در حقیقت ادای دین به وجه دیگر شخصیت نجدی است که بیش از سی سال از عمر خود را صرف تدریس ریاضیات کرده بود. از این مجموعه که شامل داستان‌هایی بود که یا ناتمام رها شده بودند یا از پرداخت نهایی بی‌بهره بودند، به‌شدت انتقاد شد. از دیدگاه منتقدان انتشار این اثر به دست همسر نجدی، با سخت‌گیری و دقت نویسنده در انتخاب و چاپ آثارش در تضاد و تعارض کامل بود. فصل چهارم این کتاب اختصاص به بررسی نمادپردازی در این مجموعه دارد.

یکی از بارزترین ویژگی‌های داستان‌های کوتاه نجدی که به نمادین‌شدن هرچه بیشتر داستان‌های او مدد رسانده، زبان شاعرانۀ او در این داستان‌ها است. از خصوصیات عمدۀ داستان‌نویسی دهۀ شصت و هفتاد در ایران، تلاش برای یافتن راه‌های تازه و گشوده دریچه‌های تازه به جهان داستان است. نجدی با درآمیختن شعر و داستان سبک خاصی برای خود ابداع کرد که با مهارت از عهدۀ ظرافت آن برآمد. در فصل پایانی کتاب زبان شاعرانۀ داستان‌های نجدی تحلیل شده است که نویسنده معتقد است عناصر عاطفه، تخیل، اسلوب و موسیقی از مهم‌ترین عناصر شاعرانگی در داستان‌های نجدی است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار مؤلف

مقدمه

فصل اول: چیستی نماد

فصل دوم: نمادهای مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده‌اند

فصل سوم: نمادهای مجموعه داستان دوباره از همان خیابان‌ها

فصل چهارم: نمادهای مجموعۀ داستان‌های ناتمام

فصل پنجم: زبان شاعرانۀ داستان‌های بیژن نجدی

کتابنامه