معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در تمام قرن نوزدهم حتی سال‌های اول قرن بیستم مبارزه دو دولت روس و انگلیس در آسیای مرکزی مرکزیت پیدا کرده بود. ابتدا این مبارزه چندان شدید و محسوس نبود ولی در سال‌های پادشاهی ناصرالدین شاه خیلی شدت پیدا نمود. در عصر ناصرالدین شاه، دو دولت مقتدر روسیه و انگلیس سرگرم مبارزه و کشمکش و هر یک برای پیشرفت نفوذ و اقتدار خود در تلاش و تکاپو بودند. هر کدام از این دولت‌ها در به‌دست آوردن دوستان در کشورهای آسیای مرکزی و جلب نظر مردمان آنها کوشش می‌نمودند. روس‌ها غالباً به قوه نظامی متوسل شده کشورهای مستقل آن منطقه را یکی بعد از دیگری ضمیمه کشور گسترده امپراطوری روسیه می‌کردند. ولی انگلیس‌ها در این کشورها وسائل اعمال قوۀ نظامی نداشته و از راه دلسوزی و وعدۀ کمک، مدتی آنها را مشغول می‌داشت.

به هر حال رقابت بین آن دولت‌های متخاصم و موقعیت حساس ایران به عنوان حایل میان جاه‌طلبی روسیه و منافع انگلستان در شبه قارۀ هند، یکی از عناصر مهم شکل‌دهندۀ سیاست خارجی آن روز ایران بود.

بدین ترتیب، این لشکرکشی‌ها باعث اضطراب خاطر امور انگلستان شده بود و آنان مراقب پیشرفت روس‌ها بودند که مبادا به سرحد هندوستان نزدیک شوند و به هر ترتیبی که شده، از پیشرفت آنها جلوگیری کنند. در ابتدای تلاش انگلیس بر این بود که از ترکمانان منطقۀ آخال و افغان‌ها و چنانچه دست بدهد، از ایرانیان و عثمانیان سد محکمی در مقابل روس‌ها ایجاد کنند. اما وقتی حریف خود و سازوبرگ نظامی او مجهز دیدند، ابتدا مرو و افغانستان و در نتیحه مرزهای هند را در خطر یافتند؛ با اعزام افسران و تجهیز تکه و ترکمن‌ها، فکر مقابله یا درست‌تر بگوییم در اندیشۀ سازش و تقسیم افتادند و برای نیل به مقصود، عده‌ای از مأموران خود را مانند چارلز ماروین، کلنل بیکر، فرانسیس بوتلر و کاپیتان بورنایی با عناوین گوناگون به نواحی شمال شرقی ایران اعزام کردند. همچنین در سال 1880 م. کلنل استوارت، روانۀ مرو و درگز گردید که مواظب تحریکات نظامی ژنرال اسکوبلف باشد. علاوه بر استوارت، کلنل جیل، مک گرگر و به خصوص ادنوان ـ که خبرنگار جنگی روزنامه دیلی‌نیوز لندن بود ـ به این مأموریت اعزام شد. هر یک از مأموران نامبرده، شرح مسافرت خود و حوادث جالب توجه این را نوشته و برای استفادۀ مأموران بعدی چاپ و منتشر کرده‌اند. ادنوان نیز وقایع و پیشامدهای این مأموریت را در یادداشت‌های خود تحت عنوان the Merv Oasis به رشته تحریر درآورده است که در سال 1882 و 1883 م. در لندن دو بار به چاپ رسید.

ادموند ادنوان (1844 ـ 1883م) خبرنگار ویژه اخبار جنگ روزنامه دیلی نیوز انگلیس در ایرلند متولد شد. وی زندگی کوتاه اما ماجراجویانه و مخاطره‌آمیزی به عنوان خبرنگار جنگی بریتانیا داشت. ادموند ادنوان فرزند جان ادنوان، باستان‌شناس و مکان‌نگار مشهور ایرلندی، از 22 سالگی همکاری‌اش را با آیریش تایمز و دیگر نشریات ایرلند آغاز کرد. علاقه خاص وی به تهیه و نگارش اخبار جنگ‌های مختلف بالاخره باعث مرگ وی در سال 1883 شد.

ادنوان در سال 1879 به عنوان خبرنگار رونامۀ دیلی نیوز سفری سه ساله به آسیای مرکزی داشت. در مدت این سه سال وی در اطراف دریای کاسپین در حال ماجراجویی بود که 5 ماه از آن را در مرو اقامت داشت.

همان‌طور که ادنوان خود تأکید می‌کند تمرکز این کتاب در واقع بر بخش‌های مربوط به واحۀ ‌مرو است که وی با اهداف خاص به آنجا رفته بود. علاوه بر آن بنا به اظهار نویسنده تمام اطلاعات موجود در این سفرنامه مربوط به دیده‌ها و شنیده‌های نگارنده از مردم، شهرها و مکان‌های بازدیدشده است و او به شدت از بیان خاطرات و دیدگاه‌های نویسندگان دیگر دوری جسته است که پس از بازگشت سفرنامۀ خود را در دو جلد و یک‌هزار و صد صفحه به قطع وزیری در لندن در سال 1882 م. منتشر کرد. جلد اول این سفرنامه 29 فصل دارد که 20 فصل آن مربوط به ماجراهای سفر ادنوان در ایران می‌شود. جلد دوم نیز 28 فصل را در برمی‌گیرد که هفت فصل از آن مربوط به ماجراهای نگارنده در ایران می‌شود.

ادنوان با هدف بررسی مرو، سفر سه‌ساله‌اش را در تاریخ 26 نوامبر 1879م. از ترابوزان شروع کرد. وی پس از گذر از شهرهای باکو، کرسنودسک و استرآیاد از بندر انزلی به ایران آمد. ادنوان پس از ورود به ایران در مسیرش تا مرو از رشت، تهران، شاهرود، سبزوار، قوچان،مشهد و درگز عبور کرد. به محض ورود ادنوان به مروف ترکمن‌ها با ظن جاسوسی وی برای روس‌ها او را بازداشت کردند که پس از چند ماه توانست با نامه‌نگاری با مقامات سیاسی کشور خود را برهاند. ادنوان تراکمه را مطیع نمود و تشکیلات آنها را منظم نمود و وسار برای دفاع مرو آماده کرد و آنها را به تبعیت انگلستان دعوت کرد و اگر توقف کرده بود برای روس‌ها زحمت فوق‌العاده فراهم می‌آورد ولی نگذاشتند زیاد توقف بکند و احضار شد.

ترجمۀ تدریجی و انتشار همزمان کتاب واحۀ مرو در روزنامه علاوه بر بروز غلط‌های چاپی، باعث برخی اشکال‌ها مانند املای اشتباه و متفاوت اکثر نام اشخاص، مکان‌ها و قومیت‌ها در قسمتهای مختلف متن گردیده است که خواننده کتاب را در درک محتوای سردرگم می‌کند. برای همین، مصحح این ترجمه را با متن اصلی به دقت و با وسواس زیاد مقابله و مقایسه نموده و در حد توان با ارائه پانویس برای املای اصلی اسامی خاص و شرح کلمه‌ها و سایر توضیح‌های لازم، ابهام‌های محتوایی و املایی متن را برطرف نموده است.