معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اکنون 25 سال از استقلال جمهوری تاجیکستان می‌گذرد. روابط ایران با تاجیکستان از همان روزهای نخست استقلال آغاز شد. پیوستن پاره‌ای از تن ایران به پیکره ایران‌زمین آرزوی دیرین هردو سو بوده است. روزهای پرفرازونشیبی در فرایند استقلال در تاجیکستان سپری شد که در میانۀ دهۀ 1990 با جنگ داخلی و برادرکشی همراه شد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور برادر و دوست در این فرایند نقشی کارساز داشت و از هرگونه یاری به برادران تاجیک کوتاهی نکرد تا سرانجام با ابتکارات ایران و همکاری روسیه، هر دو سوی مناقشه بر سر میز مذاکره گرد آمده و در فرایند صلح مشارکت و با تقسیم قدرت بین دو طرف، درگیری و برادرکشی به سرانجام رسید. این برهه از تاریخ دردناک جمهوری تاجیکستان در روند توسعه فقیرترین جمهوری شوروی اثرات منفی بر جای گذاشت، به گونه‌ای که زخم این درگیری هنوز هم سر باز می‌کند و وحدت ملی و تمامیت ارضی تاجیکستان را به چالش می‌کشد.

ایرانیان و تاجیکان نسبت به هم حسی نوستالژیک دارند و در هر دو سوی آمویه این مردمان خواهان گسترش روابط و در آرزوی دیدار از کشورهای یکدیگر هستند. نه یک تاجیک در ایران و نه یک ایرانی در تاجیکستان خود را بیگانه حس نمی‌کنند. تاجیکستان پارۀ تن ایران است. بخشی از سرچشمۀ فرهنگ و تمدن ایران و زبان فارسی از ورارودان است و خراسان بزرگ پیونددهندۀ هر دو سوی آمویه است.

ایران در آغاز بنیان نهادن نمایندگی سیاسی در تاجیکستان کوشیده است به این کشور هم‌زبان یاری رساند. دو مانع عمده در سر راه گسترش روابط فرهنگی و سیاسی وجود دارد. علاقه ایران به بازگرداندن این پارۀ تن به جهان ایرانی از طریق برپایی دوبارۀ الفبای فارسی و ایستادگی حکومت تاجیکستان در برابر الفبای موجود تاجیکی که به عنوان بخشی از هویت تاجیکی می‌شمارند. از این‌رو روابط فرهنگی و علمی دوسوی آمویه، دو هم‌زبان تنها از طریق ادبیات شفاهی میسر است. تاجیکان بر این باورند که برپایی الفبای نیاکان هزینه‌ای گزاف بر بودجه دولت کم‌توان تاجیکستان وارد می‌آورد و از سوی دیگر روابط علمی و ادبی و فرهنگی نسل نو را با آثار مکتوب گذشته که با الفبای کریلیک است قطع می‌کند و دسترسی آنان را محدود می‌سازد. ایرانیان با الفبای تاجیکی و تاجیکان با الفبای فارسی نمی‌توانند روابط داشته باشند، هر چند در سطح محدودی در بین طبقات روشنفکر و دانشگاهی تعداد اندکی می‌توانند از هر دو سو از نوشته‌های یکدیگر بهره‌مند شوند و تا رسیدن به سطح عمومی راه دراز و پرهزینه و شاید غیر ممکن در پیش است. رئیس‌جمهور تاجیکستان بر این باور است که اگر الفبای نیاکان بکار گرفته شود، به سبب قدرت زبان و فرهنگ فارسی، دیگر نه از زبان تاجیکی و نه از هویت تاجیکی نشانی باقی نخواهد ماند و تاجیکستان، ایرانی گوچک در آن سوی آمویه خواهد بود.

در این کتاب قصد بر آن است تا تاجیکستان به عنوان پاره‌ای از تن ایران به ایرانیان بیشتر شناسانده شود، هر چند پاره‌ای از تن این سرزمین بزرگ است، ولی شناخت ما با وجود مراوادات بسیار در این 25 سال کافی نیست. در این باب کارهایی سترگ نیز انجام یافته است، چه با چاپ کتاب و مقاله و گزارش و چه با رسانه‌های تصویری. ولی این جهان به گستره به اندازه کافی شناسانده نشده است.

آنچه در این کتاب بدان پرداخته شده در سه بخش آمده شده است:

بخش یکم: سرزمین و مردم نام دارد. در این بخش در بهره یکم به شناخت آسیای مرکزی پرداخته شده است. زیرا نویسندگان بر این باور هستند که برای شناخت تاجیکستان باید آسیای مرکزی را شناخت، تاجیکستان در این گستره جغرافیای ایستاده است. بهره دوم در شناخت جغرافیایی و سرزمینی جمهوری تاجیکستان است و هدف شناساندن سرزمین کوه‌های بلند به خوانندگان است. در بهره سوم این بخش شهرهای مهم و تاریخی تاجیکستان مورد بررسی قرار گرفته است. در بهره چهارم به شناخت مردم تاجیک و معنای کلمه تاجیک و تاجیکان و سرانجام جمعیت تاجیکستان پرداخته شده است.

بخش دوم به فرهنگ تاجیکستان اختصاص داده شده است. در بهره یکم این بخش روزهای مهم، در بهره دوم مراسم و آیین‌ها و در بهره سوم مشاهیر تاجیکستان معرفی شده است.

در بخش سوم روابط ایران و تاجیکستان بررسی شده و در پایان منابع مورد استفاده آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش یکم: سرزمین و مردم

بهرۀ یکم: آسیای مرکزی

بهرۀ دوم: جمهوری تاجیکستان

بهرۀ سوم: شهرهای تاجیکستان

بهرۀ چهارم: مردم

بخش دوم: فرهنگ

بهرۀ یکم: رویدادهای مهم فرهنگی تاجیکستان

بهرۀ دوم: مراسم‌ها و آیین‌ها در تاجیکستان

بهرۀ سوم: مشاهیر تاجیکستان

بخش سوم: روابط ایران و تاجیکستان