معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این داستان اثری است خواندنی از علی‌خان دیوسالار (سالار فاتح) که مطالب ارزشمندی مربوط به دورۀ زمانی سال‌های آخر حکومت ناصرالدین شاه تا شکست محمدعلی شاه مخلوع در حمله به ایران را به تصویر می‌کشد.

ادبیات گلشن پارسی از دیرباز چه بسیار داستان‌ها در خود داشت؛ داستان‌هایی از رویارویی توانمندان برای دستیابی به خواسته‌های خود و دلدادگی‌ها در اندام قصیده‌های زیبا. رؤیانگری‌های پرشور ادبیات ایرانی، سده‌هایی چند داستان‌ها را در سروده‌های شاعرانه نهان ساخت و نگارندگان کمتر کوشیدند آنها را به اندام نثر و نگاشته درآورند. از آن زمانه داستان‌های شاهنامه و ویس و رامین و سمک عیار و کرد شبستری و امیرارسلان نامدار و .... بر جای مانده است. شتاب‌آلودگی و دگرگون‌سازی در دهه‌های پسین سدۀ نوزدهم میلادی جایی برای گذر زمان و دل بستن به سرایش داستان‌ها در اندام شعر بر جای ننهاد و به ناگهان داستان‌نویسی در پیکرۀ پر تب و تاب نثر ایران پدید آمد. یکی از داستان‌های بلند سال‌ها در نهان‌گاه خفته، داستانی است نگاشتۀ میرزا علی‌خان دیوسالار با نام «شهباز اسپیدبال».

میرزا علی‌خان پسر میرزا رضاقلی مجوری و گوهر خانم نوری یاسلی است که در سال 1245 خورشیدی در کجور زاده شد و در 23 آبان سال 1326 خورشیدی در تهران درگذشت. او از رجال معروف دورۀ قاجار است که در کرمانشاه و سال‌های طولانی در تبریز و در دستگاه پیشکاری میرزا رضا صدیق‌الدوله نوری حضور داشت. با یورش آزادی‌خواهان به تهران در صف ازادی‌خواهان حضور داشت و با فتح تهران ملقب به سالار فاتح شد و سپس معاون نظمیه شد و بعد از مرگ پیرم خان ارمنی مدت کوتاهی ریاست نظمیه تهران را بر عهده داشت. بر اساس قراین و رقم کتابت که کاتب اشاره می‌کند، این کتاب در سال‌های آخر حکومت احمدشاه و هم‌زمان با روی کارآمدن رضا شاه در زمان حضور نویسنده در مازندران یعنی سال 1343 هجری قمری به رشتۀ نگارش درآمده است.

وی زیبا شعر می‌سرود و نوبر تخلص می‌کرد. او روزگاری پرهیاهو را گذراند و ماجراها دید. در دستی ابزار جنگی داشت و در دستی دیگر خامه‌ای پرتوان. می‌جنگید و می‌ستیزید و می‌نگاشت و می‌سرود. سروده‌های او سرشار از گویایی رنج‌های آن زمانه است و نوشته‌هایش برآیند نگاه ژرفش به رویدادهای آن روزگاران. نگاشته‌هایش در خود نشانی از آگاهی‌هایش به نگاشته‌های پیشرو آن روزگاران دارد و آشکار است که با داستان‌نویسی اروپاییان آشنا بوده است.

داستان بلندی که در این کتاب آمده، داستانی شگفت است. این داستان رویدادۀ زندگانی فریدون نامی است پسر میرزا یعقوب خان. میرزا یعقوب خان برادر میرزا ملکم خان بود که در فرانسه می‌زیست و در هنگامۀ هیاهویی بزرگ برای کنار نهادن درگیری‌های ایران و روسیه بر سر پاره‌ای از اختلاف‌های مرزی در قفقاز به ایران آمد و به هنگام بودنش در مرز ایران و روسیه پسرش فریدون دزدیده شده و به تفلیس در گرجستان برده شد و کسی از میان گداری‌ها او را به خانه برد و نگه داشت. فریدون بازماندۀ زندگانی‌اش را میان گداری‌ها گذراند و چون همه زیست و عاشق شد و گشت و دید و جستجو کرد و با مردم در هر دیاری نشست و برخاست و روزگاری پرماجرا را آزمود. روزگار آن زمانه، زمانۀ ماجراها بود و دگرگونی‌ها و هر روز پاره‌ای از دیاری به دیاری دگر پیوستن و کوچ مردم از جایی به جایی. داستان عاشقانه است و پر از رویدادهای شگفت.

در لابلای ماجراهای داستان، آنچه در آن زمانه در گرجستان تازه جداشده از ایران روی داده، می‌خوانیم و با دل‌گریزی‌ها و دل‌بستگی‌های مردم گرجستان پس جدایی‌شان از ایران آشنا می‌شویم و در پرسه‌های فریدون در قفقاز با رؤیاهای نهفته در دل باشندگان آن دیار نزدیک می‌گردیم. غم‌ناله‌های ناخرسندان از جدایی دیارشان از ایران را می‌بینیم و با اندیشه‌های نوی اروپایی رخنه کرده در قفقاز آشنا می‌شویم.

داستان پر از آگاهی دربارۀ شیوۀ زندگی مردم آن زمان است و سرشار از آگاهی‌هایی دربارۀ آداب و رسوم زندگی آن زمانه. چارچوبی عاشقانه دارد و اندامی تاریخی و نمایی آگاهی‌رسان. در هر جایش خواننده می‌تواند با بسیاری از بزرگان آن زمان آشنا شود؛ از محمد ولی‌خان سپهدار تنکابنی تا یپرم‌خان ارمنی.