معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یادمان بیستون به فرمان داریوش بزرگ، حدود 2535 سال پیش بر پیکرۀ کوه بیستون در نزدیکی کرمانشاه در بالای یک فرورفتگی تنگه مانند و در ارتفاع 66 متری نگاشته شده است. این یادمان شامل نگاره‌هایی است در وسط و کتیبه‌هایی که زیر نگاره‌ها (به فارسی باستان و ایلامی) و سوی چپ نگاره‌ها (به بابلی) و خرده کتیبه‌هایی که بالای سر و زیر پای هر نگاره ( در معرفی نام و تبار آن شورشی/ شاه دروغیب) نگاشته شده‌اند. نگاره‌ها داریوش را نشان می‌دهد در حالی که یک کمان‌دار و یک نیزه‌دار (از هم‌پیمانان داریوش) پشت سر او، نُه شاه دروغین (دست بسته و پیوسته به هم با ریسمانی در گردن)روبه‌روی او، گوماتۀ مغ (به عنوان شورشی و شاه دروغین اصلی) زیر پای و آهوره‌مزدا (تصویر انسان بالدار) بالای سر او و دیگر نگاره قرار دارد.

در آغاز فقط نگاره‌ها و خرده‌کتیبه‌ها نگاشته می‌شوند و متن کتیبه اصلی تنها به زبان ایلامی و خط میخی ایلامی و خط میخی ایلامی، در سوی راست نگاره‌ها نگاشته می‌شود. اما شاه دروغین دیگری شورش می‌کند و برای نقش کردن او، پشت سر دیگر شورشیان، ناچار بخشی از کتیبه مذکور را می‌تراشند و احتمالاً در همین مرحله چون ناچار می‌شوند کتیبۀ آسیب دیده را در جای دیگری بنگارند تصمیم گرفته می‌شود که یک تحریر بابلی و یک تحریر فارسی باستان هم از متن آن نگاشته شود.

کتیبۀ بیستون شرح نبردهای داریوش در سرکوب شاهان دروغین، در سال نست پادشاهی او است. این نبردها از زبان خود داریوش به ترتیب تاریخی و در الگویی مشخص روایت می‌شود که در آن زمان و مکان نبرد و نام و تبار شاه دروغین و نام و تبار سرداری که داریوش به نبرد او می‌فرستد، ذکر می‌شود و گاه جزئیاتی مانند چگونگی شکنجه شدن شاه دروغین چگونگی گذر از رود و  ... نیز افزوده می‌شوند. آهوره‌مزدا در همه نبردها یاور داریوش و دروغ چون نیرویی اهریمنی، فریبندۀ شاه دروغین و پیروانش و اشوبندۀ سرزمین/ مردم معرفی می‌شود.

پیکرۀ اصلی متن (یعنی شرح نبردها) در میان یک درآمد/آغاز و فرود/پایان جای گرفته است. درآمد شرح تبار داریوش، شاه‌بودن نیاکانش (بند 1 تا4)، هم تباری وی با کمبوجیه و کورش (بند 10) و بخشیدن اَهوره‌مزدا پادشاهی را به داریوش (بندهای 5و9) است. نیز ماجرای گوماتۀ مغ و چگونگی به قدرت رسیدن و سرکوب‌شدن او (بند 6 تا 8)و فهرست 23 سرزمین /قوم پادشاهی و فرمانبرداری آنها از شاه (بند 6 تا 8) در آغاز کتیبه ذکر شده است. فرود متن این موارد را شامل می‌شود: فهرست نُه شاه دروغین (بند 52 تا 54)؛ اندرز به شاه آینده در پرهیز از دروغ و دروغزن و بیدادگر/ متعدی (بند 55 و 64)؛ سوگند خوردن به راست بودن کتیبه و امر/دعوت خوانندۀ آینده به باور داشتن، پنهان نکردن و پاس داشتن کتیبه (بند 56 تا 61 و 65 تا 67)؛ برشمردن خوی نیک خود، یعنی داریوش که باعث جلب حمایت اهوره‌مدا شده است (بند 62 و 63)؛ برشمردن نام و تبار هم‌پیمانانش در سرکوب گوماتۀ مغ و خواستن از شاه آینده پادن تبار این مردان را (بند 68 و 69)؛ شرح نگاشته شدن تحریر فارسی باستان، که پیش‌تر نبوده و نوشته شدن و خوانده‌شدن کتیبه پیش داریوش و فرستاده شدن آن میان سرزمین‌ها/مردم شاهنشاهی(بند 70).

این کتیبه به سه زبان (ایلامی، بابلی و فارسی باستان)، و البته سه گونه از خط میخی] نوشته شده است. کتاب حاضر بررسی تحریر ایلامی آن است و بخش‌های زیر را شامل می‌شودک

پیشگفتار: یادمان بیستون: این بخش در مورد یادمان بیستون (نگاره‌ها و کتیبه‌های آن) است و برخی مطالب آن با آن چه در این یادداشتآمده، مشرک است. جز برخی بحث‌های زبانی، یاقی این بخش دریافتنی خواهد بود و خواندن آن پس از خواندن یادداشت حاضر، به مخاطب عام توصیه می‌شود.

بخش یکم: دستور ایلامی هخامنشی: این بخش به دستور زبان ایلامی هخامنشی و بحث‌های زبانی مرتبط با آن می‌پردازد و خواندن آن، برای غیر اهل فن، می‌تواند دشوار و ملال‌انگیز باشد، لذا خواندن ان به مخاطب عام پیشنهاد نمی‌شود، مگر بخش 1 آن (بخش درآمد شامل: 1.1.ایلام؛ 1.2. خط‌های زبان ایلامی؛ 1.3. دوره‌های زبان ایلامی و 1.4. تبارشناسی زبان ایلامی) که به طور کلی دریافتنی است و خواندن آن به مخاطب عام توصیه می‌شود.

بخش دوم: حرف‌نویسی، ترجمه و اختلاف تحریرها: متن تحریر ایلامی از روی عکس‌برداری و تصویربرداری‌های خاص این کار از کتیبه و نیز به کمک پژوهش‌های پیشین، خوانده شده و به خط لاتین (با نشانه‌های ویژه که میان ایلام‌پزوهان جهان به طور کلی پذیرفته و مشترک است) بازنویسی (= حرف‌نویسی) شده است و به فارسی، به صورتی تقریباً لفظی و نزدیک به متن ترجمه شده است. اختلاف‌های، معمولاً جزئی این تحریر با تحریرهای دیگر و صورت فارسی باستان نام‌های خاص (شامل نام اشخاص، اقوام و مکان‌‌ها) نیز، در پانویس ترجمه ذکر شده است. خواندن بخش ترجمه که در واقع پیکرۀ اصلی کار است به مخاطب عام نیز توصیه می‌شود.

بخش سوم: یادداشت‌‌ها: این بخش به بحث در قسمت‌های دشوارتر و بحث‌انگیز کتیبه و دلایلی که نگارنده برای حرف‌نویسی و ترجمه‌ای که آورده است، می‌پردازد. بیشتر یادداشت‌ها بحث‌هایی زبانی است و خواندن آن، برای غیراهل فن، می‌تواند دشوار و ملال‌انگیز باشد. خواندن این دست یادداشت‌ها به مخاطب عام پیشنهاد نمی‌شود، اما برخی یادداشت‌ها، تقریباً یا تحقیقاً در مورد مسائل تاریخی و فرهنگی‌ای است که در کتیبه بدان اشاره شده است (مانند یادداشت مربوط به راست یا دروغ‌بودن ادعای داریوش در هم‌تباری‌اش با کورش و دروغین‌بودن بردیه و یادداشت در مورد دین هخامنشی)، این دست یادداشت‌ها برای خواننده عام کم و بیش دریافتنی است و خواندن آن بدو توصیه می‌شود.

بخش چهارم: واژه‌نامه: این بخش واژه‌نامه بسامدی متن کتیبه است و قاعدتاً نمی‌باید برای مخاطب عام جذاب و سودمند باشد اما اگر در مورد واژه‌های این زبان کنجکاو باشد می‌تواند، با در نظر داشتن نکات زیر به آن مراجعه کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش یکم: دستور زبان ایلامی هخامنشی

1. درآمد

2. آواشناسی

3. صرف

4. نحو

بخش دوم: حرف‌نویسی، ترجمه و اختلاف تحریرها

بخش سوم: یادداشت‌ها

بخش چهارم: واژه‌نامه