معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب دا، زندگینامه سیده زهرا حسیی، زن خرمشهری است که دوران جوانی (17 سالگی) او مصادف با آغاز جنگ در خرمشهر شد، مصایب آغاز جنگ را درک کرد و بعد از آن آوارگی‌های پس از آن را. این کتاب زندگینامۀ اوست از زبان خود او، از ابتدای تولد تا زمان حال که توسط اعظم حسینی گردآوری، ویراستاری و منقح شده است. کتاب توسط انتشارات سوره مهر در سال 1387 منتشر و تاکنون بیش از 150 مرتبه به چاپ رسیده است.

چه چیزی در دا وجود دارد که آن را این همه جذاب و پرمخاطب کرده است؟ به گمان نویسندگان ترکیب چند عنصر به صورت هم‌زمان عامل جذابیت دا است: سقوط خرمشهر، بیان متفاوت از حضور زن در جنگ، روایت زنانه جنگ شهری و پیدایی احساسات نوظهور خواننده.

دا رمان نیست، بلکه واقعیت است؛ ولی از عصر خیال نیز برخوردار است. نوعی «خودنگاری تخیلی» است. تفاوت دا با رمان در این است که رمان واقعیت مجازی است، یعنی برگرفته از تجربیات و مشاهدات نویسنده است؛ اما کاملا با آن منطبق نیست، در اسامی و حوادث و مکان‌ها و .... دست برده شده است. اما دا تماما واقعیت است؛ یعنی هر چه در این کتاب گفته می‌شود، چیزی است که راوی مستقیم دیده است یا می‌باید دیده باشد. ممکن است او در بیان احساسات خود دچار اغراق شده باشد یا در نقل احساسات خود پس از بیست سال خطا کرده باشد، ممکن است خطا دیده باشد یا خطا فهمیده باشد؛ ولی در آنچه دیده، دست نبرده است یا ما انتظار داریم دست نبرده باشد. دا روایتی است از زندگی او که از ابتدای آن شروع می‌شود و تا حوالی اکنون را دربر می‌گیرد و از خلال روایت زندگی شخصی او، ما به بخشی از واقعیات و جزئیات حملۀ عراق به خرمشهر، آوارگی مردم آن و مهاجرین جنگ تحمیلی پی می‌بریم.

 دا یک پدیده در ادبیات داستانی ایران، و نه فقط ادبیات انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است. همانگونه که در این کتاب بررسی می‌شود دا و نگارش و نشر و خوانش آن نشان از ظهور ژانر و سبک تازه‌ و مخاطب جدید و شیوه توزیع جدید در ادبیات داستانی ایران دارد. و اگر دوران مشروطه تا شروع دیکتاتوری رضاشاه را اول دوره طلایی ادبیات معاصر ایران (در حوزه شعر سیاسی)، و دوران پس از کودتای 28 مرداد تا 1354 را دومین دوره طلایی آن (در حوزه داستان و شعر) بدانیم، یک دهه گذشته سومین دوره طلایی ادبیات داستانی ایران در حوزه ادبیات انقلاب و جنگ است. گذر از چاپ صد و پنجاهم یک کتاب و شمارگان چند هزاری آن، صف کشیدن‌های خوانندگان برای خرید کتاب، حضور گسترده نویسندگان کتاب‌ها در جمع مردم و در رسانه‌ها، و نیز عرضه آنها (و بویژه دا) در همه کتابفروشی‌ها و سایر فروشگاه‌هایی که می‌توانند محصولات فرهنگی نیز عرضه کنند، نشان از اقبال گسترده به آن دارد. به علاوه شواهد اولیه نشان از ظهور نسل تازه‌ای از خواننده در حوزه ادبیات داستانی دارد که در این کتاب بررسی خواهد شد.

با انجام پژوهش‌های دیگر، یعنی تحلیل گفتمان، پیمایش اینترنتی، بررسی خوانش تدریجی بر اساس نظریه دانش تجربی ادبیات و بحث گروهی متمرکز تلاش شده تا داده‌های کیفی از خوانش دا و وضعیت مخاطبان آن به دست آید.

داده‌های پژوهش که خلاصه‌ای از ان در فصل هشتم نیز آمده است، نشان از مخاطب حدود 8 درصدی دا در استان تهران دارد، که تایید‌کننده اقبال گسترده به دا است. اما هنوز هم جای خالی پژوهش‌های بیشتر درباره کتاب‌های دیگر این حوزه و نیز ابعاد گوناگون آن به چشم می‌خورد.

فصل هفتم کتاب، بررسی ژانر کتاب دا است و اینکه در کدام سبک ادبی قرار می‌گیرد. به گمان نویسندگان دا در مرز میان واقعیت و داستان و در ژانر خودنگاری تخیلی است، و همین مسئله مخاطراتی را به دنبال دارد که بی‌توجهی به آن، می‌تواند موجب روگردانی مخاطب انبوه ادبیات انقلاب و جنگ از این ژانر شود، مسئله‌ای که درباره رمان جنگ نیز رخ داد. ملاحظاتی از این دست، از آن رو اهمیت دارد که به نظر می‌رسد تجربه اقبال فراوان به دا، و آثار مشابه آن، باعث سیطره این ژانر شده است، اما این ژانر تنها یکی از ژانرها در ادبیات جنگ است و البته بررسی مخاطبان نیز نشان می‌دهد که برای آنها واقعیت بیش از خیال اهمیت دارد و ناب بودن واقعیت دفاع مقدس اولویت خواندن آنها است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: معرفی کتاب دا

فصل دوم: تحلیل گفتمان انتقادی دا

فصل سوم: میززان خوانش دا (نتایج پیمایش تلفنی و اینترنتی درباره دا)

فصل چهارم: خوانش تدریجی دا

فصل پنجم: دراماتیزه کردن تاریخ

فصل ششم: سخن آخر