معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

افسانه‌ها به طور کلی و افسانه‌های عامیانه به طور اخص تاریخ، زمان، مکان و راوی ندارند. راوی دارند، در هر دوره‌ای صدها نفر ممکن است یک افسانه را روایت کنند؛ اما به طور روشن نمی‌توان گفت سازندۀ اولیۀ آنها چه کسی بوده است؟ بی‌زمانی و بی‌تاریخی اگر برای پژوهشگران و متن‌شناسان، موقعیت چندان خوبی نباشد، برای دوست‌داران متن‌های قصه‌ای زیاد هم بد نیست؛ چراکه این متن‌ها تاریخ مصرف ندارند و در هر عصر و دوره‌ای کاربرد دارند. بی‌زمانی و بی‌مکانی افسانه‌ها و قصه‌ها معنی دیگری هم دارند و آن بی‌صاحبی آنها است.

بنابراین می‌توان گفت افسانه‌های عامیانه، میراث مشترک بشری‌اند که از شهری به شهری، از نسلی به نسلی و از زبانی به زبانی منتقل می‌شوند.

افسانه‌ها و قصه‌ها به عنوان نخستین شکل‌های روایت امروزه از ارزش بالایی برخوردارند و بنا به قدمت و اهمیتی که دارند، برخی بسیار پرآوازه‌اند و در بیشتر حوزه‌های فرهنگی و نزد اقوام و ملل جهان شناخته شده و روایت می‌شوند. کودکان زیادی را به خواب می‌برند، نوجوانان زیادی را سرگرم می‌کنند و نقالان و قصه‌گویان بی‌شماری را به کار می‌آیند. میان قصه‌ها و افسانه‌های شرقی و ایرانی، افسانه ـ متل «بز و سه بزغاله» یا «بز زنگوله پا» و به صورت معروف‌تر «شنگول و منگول» از آوازۀ بیشتری برخوردار است. این افسانه در استان‌های مختلف کشور و همچنین برخی کشورها و فرهنگ‌ها، روایت‌های گوناگونی دارد. بیشتر این روایت‌ها ـ چه داخلی و چه خارجی ـ در این کتاب جمع‌آوری شده و تفاوت‌های آنها بررسی شده است. زاویه دید نویسنده در بررسی و تحلیل این افسانه، نگاه جامعه‌شناسی به حوزه ادبیات بوده است.

این قصه را از زوایای گوناگون می‌توان بررسی کرد؛ از زاویۀ ساخت و ریخت قصه‌پردازی یا از زاویۀ محتوا و ژرف‌ساخت یا به طور کلی از منظر درون‌ساخت و برون‌ساخت. حتی از نظر روان‌شناسی و روان‌کاوی هم می‌توان رفتارها و کنش‌های قهرمانان این قصه را زیر ذره‌بین برد و برداشت‌های علمی‌تری را در معرض دید مخاطبان به تماشا گذاشت.

در گذرگاه این پژوهش می‌توان نمادها، اسطوره‌ها، تمثیل‌ها، کنایه‌ها و استعاره‌های به کار رفته در این افسانه ـ متل را رصد نمود و به کمک ظرفیت‌های هرمنوتیک و تفسیری و تحلیلی هر کدام از عناصر یادشده، به ذهنیت سازندگان اولیه و اصلی این افسانه نزدیک شد و از آن زاویه، جامعۀ روایی آن روزگار را شناخت. کاری که یونگ و فروم و پراپ و دیگران کرده‌اند.

در فصل اول گونه‌های در دسترس از روایت‌های افسانه ـ متل آورده شده است. همانندی‌ها و ناهمانندی‌های این روایت‌ها، حکایت از گوناگونی فرهنگ مردمانی دارد که در این کرۀ خاکی زندگی می‌کنند و آمال و آرزوهای خود را در قالب تمثیل‌ها و مثل‌ها و قصه‌ها بر زبان می‌آورند. در فصل دوم این روایت‌ها تحلیل ساختاری شده‌اند؛ ساختار بیرونی و ریخت‌شناسی که شامل نام‌شناسی شخصیت‌های داستان، پیشه‌شناسی، سرشماری جمعیت و اندازۀ خانواده در افسانه، کاراکترشناسی، گزاره‌شناسی، نشانه‌شناسی، کنش‌شناسی، نمادشناسی، مرتبه‌شناسی، نمونه‌شناسی کاراکترها، جمله‌شناسی افسانه، مرحله‌شناسی حوادث قصه و واژه‌شناسی در افسانه است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: روایت‌شناسی

فصل دوم: ساختارشناسی

فصل سوم: درونه‌شناسی