معرفی کتاب

این کتاب دربردارندۀ شرح حال بوصیری، متن عربی قصیدۀ بُرده و معنی لغات و شرح آنها، دو برگردان منظوم فارسی و ترکی از این قصیده و کتاب‌شناسی بوصیری است.

فصل اول متن عربی قصیده است که عیناً و با اعراب کامل در این کتاب آورده شده است. فصل دوم شرح لغات قصیده و دقایق ادبی لغات و ترجمۀ خطی ابیات اثر دکتر صدیق است. فصل سوم برگردان منظوم فارسی قصیده است که آن را محمد حافظ شرف رگردانده و آن را به عبدالرحمان جامی هم نسبت داده‌اند. فصل چهارم برگردان منظوم ترکی آذری قصیدۀ بُرده است که دکتر صدیق آن را سال‌ها پیش ترجمه کرده و در این کتاب آورده شده است.

بوصیری دلاصی در سال 608 هـ در محلی به نام بوصیر یا در شهر دلاص متولد شد. او را اغلب «بوصیری» نامیده‌اند و منسوب به «بوصیر» دانسته‌اند. آنچه از کودکی وی می‌‌دانیم این است که در قاهره تحصیل کرده، قرآن، صرف و نحو عربی و فنون بلاغت را آموخته است.

خلاقیت شعری بوصیری را به دو گونه تقسیم کرده‌اند: گونۀ نخست اشعار اجتماعی که شامل مدیحه‌ها، هجویه‌ها، انتقادات اجتماعی و شکایت از زمانه است. گونۀ دوم قصاید در مدح و ستایش رسول اکرم اسلام است که به آنها «مدائح النبویه» گفته می‌شود و از معروف‌ترین آنها می‌توان این قصاید را نام برد: القصیدة الهمزیه فی المدایح النبویه، القصیدة المحمدیه، القصیدة المضریه فی الصلاة علی خیر البریه، ذخر المعاد علی وزن بانت سعاد، القصیدة الخمریه و لامیه.

قصیدۀ بُرده مشهورترین قصیده در جهان اسلام در مدح حضرت رسول اکرم (ص) است. لغت بُرده به معنای بافته‌ای است که به صورت شنل مردان بر دوش خود می‌انداختند. وجه تسمیۀ آن به اینگونه است که کعب بن زهیر شاعر عصر پیامبر، در اظهار پشمانی از اعمال زشت خود، مدحیه‌ای دربارۀ آن حضرت سرود و تقدیم کرد. در مقابل حضرت بُردۀ خویش را گرفت و بر دوش او انداخت. قصیدۀ کعب به عنوان «بانت سعاد» معروف و این حکایت در ادبیات السنۀ اسلامی وارد شد. شش قرن پس از رحلت آن حضرت، بوصیری قصیده‌ای در مدح ایشان سرود و نام آن را «الکواکب الدریه فی مدح خیر البریه» نام نهاد و شب حضرت را در خواب دید که برده‌ای بر دوش او می‌اندازد؛ از این‌رو این قصیده را بُرده نامید و بعدها به این نام معروف شد.

قصیدۀ بُرده از این اجزا تشکیل شده است:

1. تشبیب (سروده‌شدن ابیات نخستین قصیده در موضوعاتی غیر از موضوع اصلی قصیده) که دربردارندۀ دوازده بیت است که در آن شاعر نخست پرسشی می‌آورد و خود را مخاطب قرار می‌دهد و از سبب گریۀ خویش می‌پرسد.

2. سخن از نفس اماره: شانزده بیت بعدی در بیان ویژگی‌های نفس اماره است و در واقع در اینجا سه وجه از نفس یعنی نفس لوامه، نفس اماره و نفس مطمئنه به تصویر کشیده شده است.

3. ستایش پیامبر: این بخش از قصیده دربردارندۀ سی بیت است. در اینجا شاعر با اظهار عجز خود و با بیان شرمندگی در مقابل وفا به سنت پیامبر، به ستایش نفس مطمئنۀ ایشان می‌پردازد. فضایل و سجایای اخلاقی آن حضرت را بر زبان می‌آورد. از علم، فضل، کرم، خلق نیکو و صفات نیک پیامبر سخن می‌گوید و به مداحی می‌پردازد.

4. میلاد پیامبر اکرم: در نوزده بیت ادامه به بیان معجزات ایام تولد پیامبر اشاره می‌کند. از طاق بستان که از هم بشکافت، آتش ابدی مجوسان که فرو مرد، دریاچۀ ساوه که خشکید و ... .

5. دعا و ستایش: شاعر در ده بیت از این بخش به ستایش از پیامبر دست می‌زند و سپس در اینجا به بیان وحی در ایام بعثت و دریافت وحی و اکتسابی نبودن آن می‌پردازد.

6. شرف قرآن: این بخش در هفده بیت در موضوع مهم‌ترین معجزۀ رسول اکرم یعنی قرآن است.

7. معراج نبوی: در سیزده بیت بعدی سخن از اسراء و معراج پیامبر رفته است.

8. غزوات و جهاد: در این بخش در 22 بیت از قصیده از غزوات و جهاد و ذکر اصحاب و خصوصیات اهل اسلام و دلاوران سپاه مسلمین سخن می‌گوید.

9. استغفار و توسل: این بخش چهارده بیت را دربر می‌گیرد که در آن شاعر از حضرت رسول شفاعت می‌طلبد و در روز رستاخیز به حضرتش متوسل می‌شود که از خداوند برای او طلب بخشش کند.

10. زاری و مناجات: در نه بیت پایانی قصیه، شاعر پس از توسل دست به دعا برمی‌دارد و از درگاه الهی غفران و آمرزش گناهان خود را می‌طلبد و سپس درودهای بی‌پایان الهی را الی الابد برای حضرت رسول اکرم آرزو می‌کند.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

مقدمه:

1. بوصیری کیست؟

2. قصیدۀ بُرده

فصل اول: متن عربی قصیدۀ بُرده

فصل دوم: شرح لغات و ترجمۀ قصیده

فصل سوم: برگردان قصیده به فارسی

فصل چهارم: برگردان قصیده به ترکی

کتاب‌شناسی