معرفی کتاب

مقامات بدیع الزمان دربردارندۀ 51 مقامه است. بدیع الزمان نویسنده و شاعر بزرگ و مشهور عرب و ایرانی است که در زیردست پادشاهان ایرانی مانند دیلمیان و آل زیار و ملوک نیمروز و غزنویان پرورش یافته و همواره از آنان صلات و جایزه می‌گرفته و در بغداد و دربار خلفا نیز شهرتی بسزا داشته است. مقامات او افسانه‌هایی است که غالباً پهلوان آن روایات «ابوالفتح اسکندری» مخلوق فکر خود بدیع الزمان و راوی وی «عیسی ابن هشام» نیز خیالی و ساختۀ ذهن اوست.

مقامه در اصطلاح نوعی خاص از نثرنویسی است که خطیب یا دبیر، روایات و داستان‌هایی را در عبارت‌های مسجّع و مقفّی و آهنگین برای جمعی فروخواند یا بنویسد. مقامات بدیع الزمان هم از احادیث منسوب به ابن درید ساده‌تر است و هم از مقامات حریری که پس از بدیع الزمان به تقلید از وی نگاشته‌اند. داستان‌نویسی و تمثیل‌پردازی در خون بدیع الزمان بوده است. طبق آنچه از شریشی شارح مقامات حریری نقل کرده‌اند، بدیع الزمان در آخر مجلس به دوستان می‌گفته است: موضوعی تعیین کنید تا روی آن مقامه‌ای بسازم. هر موضوعی می‌خواستند انتخاب می‌کردند و بدیع الزمان ارتجالاً مقامه‌ای می‌پرداخت، ده سطر یا بیشتر.

کُدیه (گدایی) موضوع اصلی مقامه‌های بدیع الزمان است و این موضوع تنها در تعداد اندکی از مقامات وی به چشم نمی‌خورد. بدیع الزمان غیر از کدیه، در موضوعات دیگری چون فکاهی یا موضوعات ادبی از قبیل نقد شعر و شاعران، لغز و معما، پند و اندرز، نقد اجتماعی و موضوعات وصفی و علمی و دینی، نیز موضوعات فرعی دیگری چون دعا و مناجات و موسیقی، سفر حج، ادبیات عامیانه چون سفره‌آرایی‌ها و مراسم ازدواج و تشییع جنازه سخن رانده است. اما با توجه به اوضاع سیاسی ایران در قرن چهارم وی به «خلف ابن احمد» امیر سیستان گرایش بیشتری داشته و موضوع پنج مقامه از مقامات وی ویژۀ مدح و ثنا است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم «خلف ابن احمد» را ستوده است.

 نگارنده در این کتاب نسخۀ شرح شیخ محمد عبده را اساس قرار داده و از نسخۀ محمد محی الدین عبدالحمید و همچنین نسخۀ دکتر یوسف البقاعی بهره برده و ترجمه را پس از متن عربی قرار داده است. پس از ترجمه، به شرح واژگان و تحلیل صرفی آنها و ذکر نکات مهم بلاغی پرداخته است.

در کار ترجمه از فرهنگ‌های واژگان متعددی چون لسان العرب، تاج العروس، قاموس المحیط و .... بهره برده و چون متن عربی مقامات مربوط به قرن چهارم هجری قمری است، بدان سبب در گزینش واژگان، فرهنگ لسان العرب را که به عصر مرلف نزدیک است را اصل قرار داده است.