معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب از مجموعۀ کتاب‌های «متفکران انتقادی» است که متفکران انتقادی بزرگی را معرفی می‌کنند که بر مطالعات ادبی و علوم انسانی اثرگذار بوده‌اند. این مجموعه، کتاب‌هایی را فراهم می‌آورد که می‌توان هنگام مواجهه با یک نام یا مفهوم جدید در مطالعات، پیش از هر کتاب دیگر به آنها رجوع کرد. هر کدام از این کتاب‌ها از طریق شرح آرای مهم یک متفکر بزرگ، قراردادن آنها در زمینه و بستر شکل‌گیری‌شان و شاید از همه مهم‌تر، نشان دادن این موضوع که چرا این متفکر مهم تلقی می‌شود، خواننده را به نزدیک شدن به متون اصلی آن متفکر بزرگ آماده می‌کند. تأکید این کتاب‌ها بر شرح‌های دقیقی است که به‌روشنی نگاشته شده‌اند و به دانش تخصصی نیاز ندارند. این مجموعه با اینکه بر افراد خاصی متمرکز است، بر این تأکید می‌کند که هیچ متفکر انتقادی‌ای در خلأ زندگی زندگی نمی‌کند، بلکه از دل تاریخ فکری، فرهنگی و اجتماعی گسترده‌تری سر بر می‌آورد. در آخر این کتاب‌ها مانند پلی میان خواننده و متون اصلی آن متفکر عمل می‌کنند: آنها جانشین متن‌های آن متفکر نیستند، بلکه نوشته‌های او را تکمیل می‌کنند.

پل ریکور یکی از مهم‌ترین متفکران انتقادی است که در قرن بیستم ظهور کرده‌اند. «نظریۀ خوانش» یا هرمنوتیک بی‌نظیر او مرزهای خوانش آثار ادبی را فرسنگ‌ها پشت سر می‌گذارد تا به شکل نظریه‌ای برای خوانش «زندگی» درآید. در نتیجۀ این امر، آثاری چون فلسفۀ اراده، قاعدۀ استعاره، زمان و روایت و خویشتن همچون دیگری بر گسترۀ عظیمی از رشته‌های گوناگون، از نقد ادبی و فلسفه گرفته تا دین، تاریخ، مطالعات حقوقی و سیاست اثر گذاشته‌اند.

ریکور احتمالاً جامع‌الاطراف‌ترین متفکر زنده در جهان امروز است. هرچند او را فیلسوف می‌خوانند، کارش مباحث دین و تفسیر کتاب مقدس، تاریخ، نقد ادبی، روان‌کاوی و مطالعات حقوقی و سیاست را نیز در بر می‌گیرد و افزون بر این، برای جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و زبان‌شناسی نیز واجد دلالت است. نوشته‌های او همیشه خبر از قصدی پنهان می‌دهند که بنا است از آنها آثاری خوب بسازد، نه‌تنها به این معنی که باید باکیفیت باشند (کار ریکور با وجود تعداد زیاد کتاب‌های او، همیشه نشان از تحقیقات و ارجاعات دقیق دارد)، بلکه به این معنی که این آثار باید از نظر اخلاقی نیز خوب باشند. ریکور فارغ از اینکه موضوع کارش چیست، همیشه از ارزش‌های برآمده از باور دینی و از عدالت اجتماعی دفاع می‌کند. به همین دلایل مسلماً معتبرترین فیلسوف زندۀ جهان است، اما باب‌روزترین نیست. آثار او که به سبکی حساب‌شده و با حوصله نوشته شده‌اند، در گفتمان دانشگاهی به دنبال چیزی هستند که او برای جامعه نیز آرزو می‌کند و آن همکاری است. بنابراین او متفکری است سنت‌شکن از سنخ دیگر متفکران فرنسوی از قبیل ژاک دریدا و ژان بودریار نیست و در عوض تلاش می‌کند میان سنت‌های فلسفی پل بزند.

نویسنده در این کتاب، اثرگذارترین اندیشه‌های ریکور را می‌کاود و بر مفاهیمی چون خیر و شر، روان‌کاوی، هرمنوتیک، استعاره، روایت، اخلاق، سیاست و عدالت انگشت می‌گذارد. او این اندیشه‌ها را به‌دقت در زمینه و بسترشان قرار می‌دهد، بر تأثیر مستمر آنها درنگ می‌کند و در این مسیر، گرایش‌های مهم اندیشۀ معاصر را معرفی می‌کند. مؤلف در سرتاسر این کتاب، خواننده را برای خوانش خودش از آثار ریکور آماده می‌کند و حاصل کارش کتابی است راهنما که آثار اصلی ریکور را به گونۀ مبسوط شرح می‌دهد. در مجموع «پل ریکور» کتابی است به گونۀ دلپذیری روشن و به نحو چشمگیری جامع و راهنمایی است بی‌بدیل برای نظریه‌پردازی بی‌بدیل.

بخش «اندیشه‌های سیاسی» این کتاب اندیشه‌های ریکور را به همان ترتیبی ارائه می‌دهد که او آنها را بسط داده است. اندیشه‌ای که شاید ریکور بیش از همه به آن شهرت یافته، «هرمنوتیک» یا نظریۀ تفسیر است. بنابراین تأثیر او بر نظریۀ ادبی و نقد تأثیری مستقیم بوده است، نه تأثیری به‌واسطۀ آثار شاگردان او.

ریکور به گروهی از متفکران تعلق دارد که خودش آنها را «وراژنتیکی» می‌خواند؛ به این معنی که تفکر او انباشنده است. در دورۀ کاری بسیار طولانی او از دهۀ 1940 تا امروز، در دل آثارش نوعی تداوم وجود داشته است؛ از این‌رو هر یک از اندیشه‌های او، گسترش اندیشه‌های قبلی اوست، نه نفی آنها. به همین دلیل هر فصل این کتاب نه‌تنها به تفکر ریکور در زمانی خاص، که به تداوم آرای قبلی او در آن تفکر ارجاع می‌دهد. در هر حال هدف این کتاب، به‌دست‌دادن گزارشی فراگیر از اندیشه‌های ریکور نیست، بلکه فراهم‌آوردن راهی است برای خوانش متن خود ریکور؛ از این‌رو بخش «مطالعۀ بیشتر» در پایان کتاب با فراهم آوردن اطلاعاتی دربارۀ آثار خود ریکور آغاز می‌شود؛ برخی متون جنبی نیز نظر به مفیدبودنشان در کمک به مطالعۀ متون اصلی در این بخش گنجانده‌ شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

معرفی مجموعۀ متفکران انتقادی

چرا ریکور؟

1. خیر و شر

2. هرمنوتیک

3. روان‌کاوی

4. استعاره

5. روایت

6. اخلاق

7. سیاست و عدالت

8. پس از ریکور

مطالعۀ بیشتر

کتاب‌نامه