معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

فعل مرکب از پیچیده‌ترین دیده‌های دستوری ـ واژگانی در زبان فارسی است. برخی از زبان‌شناسان و پژوهشگران زبان فارسی پیدایش آن را به تأثیر زبان عربی می‌دانند که باعث «نازاشدن دستگاه تصریفی افعال سادۀ زبان فارسی بوده است که در مثل به جای آموزاندن، تعلیم دادن؛ به جای خوراندن، تغذیه کردن .... متداول شد». در این دیدگاه هرچند وجود افعال مرکب در دوره‌های پیشین زبان فارسی مانند دورۀ میانه و در زبان پهلوی نادیده گرفته نشده و افعالی همچون «نیگاه کردن» و «ایاد کردن» به عنوان نمونه ذکر می‌گردد؛ اما باز رواج گستردۀ اینگونه فعل‌ها به دوران فارسی کهن (فارسی نوآغازین) منسوب شده و احتمال داده می‌شود که «از لحاظ تاریخی ساختن فعل از واژه‌های قرضی عربی، مانند رحم کردن، بیان کردن و .... . اگرنه تنها علت لااقل یکی از علل عمدۀ آن رواج فعل‌های مرکب بوده باشد.

در مقابل دیدگاه دیگری وجود دارد که می‌پذیرد «گرایش ساختن افعال اسمی در این زبان [زبان پهلوی] قدیمی‌تر از گرایش استفاده از افعال ترکیبی بوده است»؛ اما متروک شدن فعل‌های بسیط و رواج فعل‌های مرکب را گرایش طبیعی زبان دانسته و از این‌رو زنده کردن فرآیندی را که قرن‌هاست مرده است، ناممکن به شمار می‌آورد.

سرشت پیچیده و روند ناتمام شکل‌گیری بسیاری از فعل‌های مرکب که به دشوارترشدن توصیف آنها انجامیده است، باعث شده تا توصیف همزمانی جای بحث‌های تاریخی را بگیرد و شماری از ایران‌شناسان دربارۀ این دسته از افعال فارسی به پژوهش بپردازند. در میان ایران‌شناسان روسیه نیز فعل مرکب توجه بسیاری را به خود جلب نموده است. تقریباً در همۀ دستورهای زبان فارسی که در روسیه نوشته شده، بخشی به توصیف و تشریح این دسته از فعل‌ها اختصاص یافته است. البته گفتنی است بخش فعلی در فعل مرکب در آثار ایران‌شناسان روس عمدتاً به معنای «فعل همراهی‌کننده» نامیده می‌شود.

دلیل ترجمۀ این کتاب اهمیت فعل مرکب است که نویسنده خود آن را به‌روشنی بیان کرده است: «در حال حاضر در مواردی که ضرورت بیان عمل، روند یا حالتی در زبان پیش می‌آید که پیش از آن دلالت واژگانی نداشته است، معمولاً فعل ساده یا پیشوندی تازه ساخته نمی‌شود، بلکه فعل مرکب ساخته می‌شود». این کتاب ترجمۀ فصل یکم از بخش سوم کتاب نویسنده با عنوان «مبانی ترکیب‌های ثابت در زبان فارسی» است و در آن فعل مرکب به گونه‌ای بسیار مشروح توصیف شده است. در این کتاب نویسنده از نگاه هم‌زمانی و به گستردگی به توصیف و تحلیل فعل مرکب در زبان فارسی پرداخته و کوشیده تا انواع فعل مرکب، ملاک دسته‌بندی آنها، و ویژگی‌های معنایی و دستوری این فعل‌ها را یافته و نشان دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

مقدمه

1. تفاوت فعل مرکب با واژۀ مرکب

2. فعل مرکب به عنوان گونه‌ای از ترکیب‌های ثابت فعلی

3. فعل‌های مرکبی که بخش نامی آنها حرف اضافه ندارد

4. بخش نامی در فعل مرکب

5. بخش فعلی در فعل مرکب

6. رده‌بندی ساختاری ـ معنایی فعل‌های مرکب

منابع