معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خاستگاه ادبیات داستانی دنیای غرب است و نویسندگان آن سامان در پایه‌ریزی اولیۀ رئالیسم جادویی در امریکای لاتین نیز نقشی انکار‌ناپذیر داشتند. گرچه برخی از نویسندگان این شیوۀ ادبی در به‌کار‌گیری خوارق عادات گوشۀ چشمی به آثار ایرانی و عربی داشتند، در نهایت رئالیسم جادویی را از نردبان بومی‌ خودشان بالا بردند و به جهان معرفی کردند. هر چند پیش از پیدایش رئالیسم جادویی یا قبل از ورود آن به ایران، نویسندگان فارسی‌زبان حکایات، قصه‌ها و داستان‌هایی خلق کرده بودند که در برخی شاخصه‌ها با رئالیسم جادویی مشترک بود، اما هیچ یک از نویسندگان کهن و معاصر ما داعیۀ خلق داستان رئالیسم جادویی نداشتند. داستان‌نویسی ایرانی، بعد از تثبیت رئالیسم جادویی، آن را از طریق ترجمه اخذ کردند. شاید ابتدا چنین به نظر می‌رسید که این شیوۀ ادبی برای بالندگی در کشوری چون ایران با مشکلی مواجه نباشد. ادبیات غنی عامه، باورهای جادویی و ریشه‌دار بودن اسطوره‌های ایرانی چنین توقعی را ایجاد کرده بود؛ اما در عمل، رئالیسم جادویی در میان داستان‌نویسان ایرانی شیوۀ برتر داستان‌نویسی نشد، حتی غالب آثاری که بدین شیوه خلق شد، فاقد تمامی ویژگی‌های رئالیسم جادویی بود. این امر دلایل گوناگونی داشت که از جملۀ آنها می‌توان به نداشتن شناخت کافی از تمامی زوایای آن و کم‌اطلاعی یا بی‌توجهی به قابلیت‌های فرهنگ بومی اشاره کرد. کُندی انتقال اطلاعات در علوم انسانی به نسبت علوم پایه سبب شد تا ابعاد مختلف رئالیسم جادویی در ایران به خوبی شناخته نشود و در نتیجه رمان‌های این شیوه با کاستی‌های آشکار خلق گردند.

نگاهی گذرا به ادبیات عامه و کهن فارسی نشان می‌دهد که عناصر جادویی در تاروپود بسیار از این آثار تنیده شده است. دیو، آل، مرد آزما، دوالپا، جن، پری، پری دریایی، ابوسلامه، نسناس، رویین‌تنان، قهرمانان پرنده، قهرمانان دوزیست، قهرمانانی که توانایی پنهان کردن خود یا دیگران را دارند یا قادر به طی طریق جادویی‌اند، تنها بخش از موجودات جادویی این آثار ارزشمند محسوب می‌شوند. نویسندۀ رئالیسم جادویی می‌تواند بخش‌هایی از ویژگی‌های این حکایات مکتوب و شفاهی را در داستان خود به کار گیرد. همچنین انواع طلسمات، تعویذ‌ها، کتاب‌های جادویی، اشیاء و حیوانات جادویی می‌توانند بهانه‌هایی برای پیوند میان داستان رئالیسم جادویی و ادبیات کهن قرار بگیرند. همۀ این‌ها در کنار باورهای فراواقعی مردم مناطق مختلف ایران می‌توانند زمینۀ بومی‌سازی رئالیسم جادویی را فراهم آورند.

نویسندگان این کتاب تلاش کرده‌اند ابتدا از طریق بررسی گوشه‌هایی از آثار ارزندۀ پژوهشگران غیرایرانی و دقت در پایان‌نامه‌ها، تحقیقات و مقالات فارسی و لاتین، ابعاد مختلف رئالیسم جادویی را به مخاطب خود ارائه دهند و سپس ضمن جستجوی عناصر جادویی در باورها، آیین‌ها، قصه‌های عامه و حکایات و قصه‌های کهن ادبیات فارسی و گفتگو با دو تن از صاحب‌نظران این حوزه، راهکارهای انعکاس جنبه‌های جادویی مواریث فرهنگ بومی را در داستان‌های رئالیسم جادویی فارسی نشان دهند و همچنین زمینۀ بومی‌سازی این شیوۀ داستانی را در ایران بررسی کنند.

در بخش اول این کتاب با عنوان شناخت رئالیسم جادویی، مفاهیم و نظریه‌ها، فنون ادبی رئالیسم جادویی و نویسندگان برجستۀ غیرایرانی متأثر از سبک رئالیسم جادویی و بومی‌سازی در ایران، داستان‌نویسان ایرانی متأثر از رئالیسم جادویی معرفی می‌شوند و در بخش دوم کتاب با عنوان رئالیسم جادویی، باورها، آیین‌ها و ادبیات عامه و کهن عارفانه، عاشقانه، حماسی و اسطوره‌ای ایرانی کندوکاو می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

* بخش اول: شناخت رئالیسم جادویی

فصل اول: مفاهیم و نظریه‌ها

فصل دوم: فنون ادبی رئالیسم جادویی

فصل سوم: نویسندگان برجستۀ متأثر از رئالیسم جادویی

* بخش دوم: رئالیسم جادویی و بومی‌سازی در ایران

فصل اول: رئالیسم جادویی و داستان‌نویسی ایران

فصل دوم: داستان‌نویسان برجستۀ رئالیسم جادویی در ایران

فصل سوم: بومی‌سازی و رویکرد به باورها، آیین‌ها و ادبیات عامۀ ایران

فصل چهارم: بومی‌سازی و عناصر جادویی و قصه‌های ایرانی

فصل پنجم: بومی‌سازی و عناصر جادویی در ادبیات عارفانه

فصل ششم: بومی‌سازی و عناصر جادویی و ادبیات حماسی فارسی

فصل هفتم: بومی سازی و عناصر جادویی و باورهای اسطوره‌ای قصه‌های ایرانی

فصل هشتم: بومی‌سازی و منظومه های عاشقانه و عناصر جادویی

فصل نهم: آسیب‌شناسی رمان رئالیسم جادویی

سخن آخر

ضمائم

منابع و مآخذ