معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب به نوعی بازخوانی زندگی غلامحسین ساعدی است و مروری بر اندیشه‌های او در آثارش و نیز بررسی وضعیت تاریخی زمانه‌ای دارد که نویسنده در آن زندگی کرده است.

در تاریخ معاصر ایران، کمتر نویسنده‌ای مانند غلامحسین ساعدی از افکار و مسائل سیاسی روز در آثار خود بهره برده یا بدان‌ها توجه کرده است. درست که ساعدی را بیشتر با نمایشنامه‌ها و داستان‌هایش می‌شناسند و نویسنده‌ای توانا در ادبیات معاصر می‌دانند، ولی در کنار این ویژگی، او را باید یک روشنفکر و فعال سیاسی پرشور نیز به حساب آورد، سیاستی که از اوان کودکی به گردونۀ آن درافتاده بود و زندگی و آثارش نیز متأثر از آن بود.

غلامحسین ساعدی دست‌آورد جریان روشنفکری نامتعادلی بود که طی حدود نیم قرن، از پرستش غرب به نفرت از آن رسیده بود. این عدم تعادل، حاصل شوک روانی ناشی از حضور ناگهانی ایرانِ جامانده از قافله مدرنیسم در جمع بازیگران قدرتمند جهان جدید بود... جان ناآرام، پرشور، و شتاب‌زدۀ غلامحسین ساعدی نیز ریشه در روح کلی یک تاریخ ناآرام، بی‌اعتدال و پریشان داشت. ساعدی از پرکارترین نویسندگان معاصر ایران است. او در نوشتن پر کار بود، چون احساس می‌کرد نوشتن تنها چیزی است که می‌تواند روح بی‌قرار و شتاب‌اندیش او را در این دنیا آرام کند. البته او هرگز به این آرامش دست نیافت؛ زیرا هیچ یک از رویاهای ذهن رمانتیک و خیال‌پرداز نسل او با آنچه در جهان واقع روی می‌داد، انطباق نمی‌یافت.

ساعدی با آنکه قلمش را در همۀ عمر برای خدمت به آرمان‌های سیاسی خود به دست گرفت، همۀ شهرت و محبوبیتش را از معدود آثار ادبی اصیل و انسانی خود کسب کرده است. زیباترین آثار ساعدی در لحظاتی خلق شده‌اند که او باوجود دغدغه‌های سیاسی و جامعه‌گرایانۀ خود، مسائل و ارزش‌های اصیل انسانی را مبنا قرار داده است.

او این بخت را داشت که در زمان حیات خود مقبول جامعۀ روشنفکری زمانه قرار بگیرد و آثارش با استقبال قشر روشنفکر و تحصیل‌کردۀ آن روزگار روبرو شود. کمتر نویسنده‌ای به اندازۀ او مورد تحسین و تشویق چهره‌های مطرح روشنفکری زمانه قرار گرفته است. وقتی نمایشنامه‌هایش در تالار سنگلچ به روی صحنه می‌رفت، سیل تشویق‌ها و تحسین‌های برجسته‌ترین چهره‌های هنری و روشنفکری کشور بود که سوی او سرازیر می‌شد.

در این کتاب بعضی از وجوه جریان روشنفکری ایران را در آیینه زندگی و آثار یکی از شاخص‌ترین نویسندگان معاصر کشورمان بررسی شده است و از آنجا که شخصیت این نویسنده، آثار و حتی زندگی خصوصی او عمیقا تحت تأثیر عقاید و وقایع زمانه‌اش قرار داشته است، به واکاوی روابط و تأثیرات متقابل آنها بر یکدیگر می‌پردازد.

به عبارتی دیگر این کتاب زمینه‌های تاریخی شرایطی که در آن ساعدی بال و پر می‌گیرد را توضیح می‌دهد، گرایشات فکری او را باز می‌نمایاند و با انتخاب قطعاتی از کتاب‌های وی، به رمزگشایی از استعاره‌های داستان‌ها و نمایشنامه‌های او می‌پردازد.

کتاب در بخش اولش به وضعیت استبدادی دوره رضاخان پرداخته و در ادامه کارهای اولیه ساعدی را بررسی کرده است. بخش سوم کتاب که به دوره شکوفایی ساعدی اختصاص دارد، از مهم‌ترین بخش‌های کتاب است که در آن به جایگاه ویژه دهه 40 در تاریخ معاصر ایران و همچنین آثار مهم ساعدی در این دهه پرداخته است. بخشی از مهم‌ترین آثار ساعدی از جمله داستان‌های «عزاداران بَیَل»، «ترس‌ولرز»، «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان» و نمایشنامه‌های «چوب به دست‌های ورزیل» و «آی بی‌کلاه آی باکلاه» و ... در این دوره نوشته شده‌اند. کتاب در ادامه بخش‌های دیگر زندگی و آثار ساعدی را بررسی کرده و تا زمان مرگ او پیش آمده است. در انتهای کتاب، بخشی کوتاه آمده که در آن به وجوه مختلف ساعدی اشاره شده و مهم‌ترین وجه ساعدی را به‌عنوان نویسنده‌ای متعهد برشمرده است: «او به انسان حرمت می‌گذاشت و هرآنچه بر کرامت انسان خدشه وارد می‌ساخت او را می‌آزرد و به واکنش وا‌می‌داشت».

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سال‌شمار زندگی

مقدمه

بخش اول: آرزوهای بزرگ

فصل اول: عصر ساعدی، روزگار آرمان و عصیان

فصل دوم: بهشت گمشده

فصل سوم: در گردونۀ بازی روزگار

بخش دوم: کابوس شکست

فصل اول: یک زخم عمیق

فصل دوم: مشق‌های خلاقیت

فصل سوم: آنارشیست متعهد

بخش سوم: شکوفایی

فصل اول: جمع دو نقیض: مهر و کین

فصل دوم: ستیز با غرب: فرشتۀ دیروز، اهریمن امروز

فصل سوم: روشنفکر و شبه‌روشنفکر

بخش چهارم: طغیان و تردید

فصل اول: نسبت مبارزه و معصومیت

فصل دوم: هم‌زیستی قلم و تفنگ

فصل سوم: عاقبت قلم‌فرسایی

بخش پنجم: پایکوبی مرگ

فصل اول: بازگشت به معرکۀ نبرد

فصل دوم: قطار تک‌سرنشین

فصل سوم: هجرت از خویشتن

خاتمه

یادنگار

کتاب‌نامه و نمایه