معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب کوششی است در راه شناخت و تحلیل واقع‌بینانه و منصفانه جریان‌های مختلف شعر و شاعران از آغاز انقلاب مشروطه تا نخستین سال‌های پس از پایان جنگ تحمیلی حزب بعث عراق علیه ایران.

شعر فارسی در عصر تجدد، هم از حیث محتوا و هم به لحاظ زبان و هم از نظر شکل، مجموعه‌ای است غنی، متنوع و تأثیرگذار. این کتاب مقدمه‌ای است بر شعر فارسی در سدۀ بیستم میلادی. "مقدمه" به این معنی که این کتاب در حکم دریچه‌ای است خرد به موضوع. مؤلف در حد توان خود کوشیده تا خطوط اصلی جریان‌های شعری فارسی در سدۀ بیستم را به فشردگی بازگوید. "شعر فارسی" نیز اشاره دارد به شعر فارسی در ایران یا در میان ایرانیان و نه در دیگر قلمروهای زبان فارسی مانند افغانستان، تاجیکستان، آسیای مرکزی یا شبه قارۀ هند.

دورۀ زمانی این کتاب از آغاز انقلاب مشروطه (1285، اواخر دورۀ قاجار) تا اواخر سدۀ بیستم میلادی (سال 1376). البته از شعر فارسی در نیمۀ دوم سدۀ هجدهم و سراسر سدۀ نوزدهم میلادی به عنوان نزدیک‌ترین دوره به سدۀ بیستم میلادی هم به اختصار یاد شده است.

در بخش تاریخ ادبی، در ذیل شش دوره و هر یک دربردارندۀ چند مبحث به تحلیلی تاریخی ـ جریان‌شناختی و تا حدی موضوعی از سیر شعر فارسی در هر دورۀ مورد بحث پرداخته شده است. به سبب اهمیت تاریخی جریان‌های نوگرا در شعر فارسی دهه‌های 1270 ـ 1330، نسبت به این دورۀ تاریخی تفصیل بیشتری صورت گرفته است.

در بخش سوم زندگی و آثار 25 شاعر ایرانی سدۀ موردنظر از گرایش‌های سنتی، نیمه‌سنتی، نوسنتی و نو، هر یک در ذیل سه قسمت «زندگی شاعر، نمونۀ شعر و تحلیلی از شعرها» شناسایی و بررسی شده است. ملاک انتخاب این شاعران آن بوده که آثارشان یا دست‌کم بخشی از آنها با توجه به گرایش، توانایی و ابتکار ادبی آنان، از قلمرو خوانندگان بسیار خاص بیرون رفته و به نفوذ یا تأثیر نسبی دست یافته باشد.

طبقه‌بندی این شاعران از نظر ادوار شاعری‌شان به این ترتیب است: اواخر دورۀ قاجار و مشروطه (هشت نفر)، دورۀ رضا شاه (چهار نفر)، دورۀ نوسنت‌گرایی اعتدالی یا تجدد در سنت (پنج نفر) و دورۀ نوگرایی (هشت نفر). این شاعران عبارت‌اند از: ادیب‌الممالک فراهانی، اشرف‌الدین نسیم شمال، ایرج میرزا، عارف قزوینی، ملک‌الشعراء بهار، ابوالقاسم لاهوتی، فرخی یزدی، میرزاده عشقی، نیما یوشیج، پروین اعتصامی، سیدمحمدحسین شهریار، رهی معیری، گلچین گیلانی، مهدی حمیدی شیرازی، فریدون توللی، احمد شاملو، سیاوش کسرایی، فریدون مشیری، سیمین بهبهانی، نصرت رحمانی، مهدی اخوان ثالث، سهراب سپهری، نادر نادرپور، منوچهر آتشی و فروغ فرخزاد.

فهرست مطالب کتاب:

بخش نخست: چشم‌اندازی سیاسی و اجتماعی از ایران

فصل 1: پس از حکومت صفوی

فصل 2: انقلاب مشروطه و افول پادشاهی قاجار

فصل 3: برآمدن رضاشاه

فصل 4: جنگ جهانی دوم و میدان تکاپوهای سیاسی

فصل 5: سقوط دولت ملی و پیامدهای آن

فصل 6: پیدایی انقلاب و حکومت دینی

فصل 7: پس از جنگ هشت‌ساله

بخش دوم: تحلیلی تاریخی ـ جریان‌شناختی از شعر فارسی

فصل 1: شعر بازگشت: تکرار سنت‌ها (نیمۀ سدۀ هجدهم میلادی)

فصل 2: شعر مشروطه: انقلاب در مفهوم‌ها (1285)

فصل 3: شعر سنت‌گرا: پیمان با گذشته (1304)

فصل 4: شعر نیما یوشیج: پیام عصر نو (1320)

فصل 5: شعر شاگردان نیما یوشیج: گسترش تخیل، غنای زبان (1332)

فصل 6: شعر فارسی در چهارراه تردید

بخش سوم: شناختی نمونه‌وار از شعر و شاعران