معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قهرمان واژه‌ای با دامنۀ معنایی گسترده است که از خدایان و نیمه‌خدایان تا چهره‌های اسطوره‌ای، حماسیف تاریخی و شخصیت‌های علمی، ورزشی و ادبی را دربر می‌گیرد. این گسترۀ معنایی در گذر زمان نیز تغییرات زیادی کرده است که به درک و دریافت‌های تازه‌ای از مفهوم و مصداق آن منجر شده است. قهرمان از اسطوره به حماسه، تاریخ، قصه، ادبیات مکتوب و سایر هنرهای مدرن وارد شده و در هر یک از این جابجایی‌ها تحولاتی را از سر گذرانده است.

قهرمانان از خدایان به نیمه‌خدایان، انسان‌های بزرگ و سرانجام همین آدم‌های دوپای معمولی بدل شده‌اند. حرکت اقدامات قهرمانانه از بیرون به درون، از دیگر تحولات مهم این عرصه بوده است. اژدهایی که خدایان و قهرمانان اساطیری با کشتن آن، خود را به ثبت رسانده‌اند، به اژدهایی درونی بدل شده که اغلب انسان‌ها در مسیر پرپیچ‌وخم زندگی به‌ناگزیر باید با آن رویارو شوند تا سویه‌های تاریکی خود را بشناسند و شایستگی نام «انسان» را پیدا کنند.

قهرمانان بسیاری از رمان‌های مدرن با قهرمانان اسطوره‌ای و تاریخی نسبت چندانی ندارند و بسیاری از قهرمانان افشاگر عصر دیجیتال، در گذشته قابل تصور هم نبوده‌اند. صاحب‌نظران جدید با نگاهی تازه این پدیده را در عرصۀ زندگی میلیون‌ها انسان معمولی واکاوی کرده‌اند. گویی پدیدۀ قهرمانی نیز در دنیای معاصر دمکراتیک‌تر شده و طیف گسترده‌تری از انسان‌ها را زیر چتر خود گرد آورده است.

اسطوره و پیدایش آن را شاید بتوان به عنوان حاصل اولین و بدوی‌ترین تلاش‌های بشر برای درک و توضیح طبیعت و محیط اطرافشان دانست. در آن زمان، خبری از علوم جدید و تکنولوژی‌های پیشرفته که خصیصه‌های غیرقابل‌انکار دنیای امروز هستند، نبود و امکان بررسی دقیق پدیده‌ها، به شکلی که امروزه ممکن است، وجود نداشت. درنتیجه انسان‌ها در آن دوران، دست به خلق اسطوره‌هایی همچون خدایان، موجودات افسانه‌ای، نیمه‌خدایان و مکان‌هایی خارق‌العاده با ویژگی‌های فراطبیعی و مانند اینها زدند و از این طریق رویدادها و پدیده‌های دنیای اطراف خود را فهمیده و توضیح دادند. این اساطیر شاید در ابتدا تنها برای این مورد استفاده مردم منطق مختلف قرار می گرفتند، اما با گذشت زمان و شکل‌گیری کشورها و تمدن‌های عظیمی همچون بابل، یونان، روم، ایران، چین، هند و تمدن‌های دیگر، این قصه‌ها و روایات اسطوره‌ای تبدیل به بخشی جداناشدنی از تاریخ و فرهنگ این ملل تبدیل شدند و هرکس که قصد بررسی و مطالعه در رابطه با این تمدن ها را دارد، چه از داشجویان و پژوهشگران حوزه تاریخ و فرهنگ باشد و چه صرفا علاقه‌مند به این مباحث، ناگزیر است که به کاوش در اساطیر هر یک از این تمدن‌ها بپردازد.

این کتاب شامل مجموعه درس‌گفتارهای نویسنده در رابطه با شباهت‌های فراوان قهرمانان اسطوره‌ای در فرهنگ‌های مختلف و تفاوت‌های بارز آنها با قهرمانان تاریخی است. در این کتاب پس از مرور تحولات مفهوم قهرمان در تاریخ، آرا اندیشمندانی همچون زیگموند فروید، کارل یونگ و جیمز فریزر در مورد قهرمان در اسطوره بررسی و سه الگوی مدون برآمده از این اندیشه‌ها به‌تفصیل مورد بحث قرار گرفته‌اند. سپس الگوهایی مورد تحلیل قرار گرفته که توسط سه اسطوره‌شناس به نام‌های اتو رانک، لرد رگلان و جوزف کمبل بر اساس اندیشه‌های پیشگامان خود و برای تبیین موضوع، نقش و کارکرد قهرمان در اسطوره تدوین شده‌اند.در آخر تبارشناسی قهرمان در اسطوره و دیدگاه متفاوت متفکر فرانسوی، رنه ژیرار در مورد رابطه خشونت، قربانی و امر قدسی نیز بررسی شده است.

هدف نویسنده در این کتاب بررسی خاستگاه، ماهیت و کارکرد قهرمان در اسطوره است؛ اما به دلیل گستردگی معنایی و تداخلی که میان انواع قهرمانان وجود دارد و به منظور روشن‌کردن محدودۀ بررسی، ابتدا به واکاوی مفهوم قهرمان و قهرمانی‌گری پرداخته است و در گام بعدی ابعاد قهرمان تاریخی را قدری روشن‌ کرده است. فرق قهرمان تاریخی و اسطوره‌ای به‌ویژه اهمیت دارد؛ زیرا بسیاری از افراد و حتی شماری از صاحب‌نظران خاستگاه قهرمانان اسطوره‌ای را تاریخ و قهرمانان تاریخی می‌پندارند. پوشیده‌شدن زندگی بسیاری از قهرمانان تاریخی در هاله‌ای از اسطوره نیز این تداخل مفهومی را تشدید می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل 1: قهرمان و قهرمانی‌گری: چشم‌انداز نظری

فصل 2: قهرمان در تاریخ

فصل 3: تبارشناسی قهرمان در اسطوره

فصل 4: فروید: قهرمان در چنگال عقدۀ ادیپ

فصل 5: قهرمان در اسطوره: مدل اتو رانک

فصل 6: جیمز فریزر و خدای شهیدشوندۀ نباتی

فصل 7: قهرمان در اسطوره: مدل لرد رگلان

فصل 8: رنه ژیرار: بلاگردان، خشونت و امر قدسی

فصل 9: کارل یونگ: توازن خودآگاه و ناخودآگاه

فصل 10: قهرمان در اسطوره: مدل جوزف کمبل

منابع

برای مطالعۀ بیشتر

نمایه