معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

به عقیده کارل یاسپرس، امروزه تحوّلی در آگاهی تاریخی ما در حال شکل‌گیری است؛ چون در زمانه‌ای زندگی می‌‌کنیم که در آن علم تاریخ انبوهی از اسناد و مدارک در اختیار دارد. نامه‌های به‌جامانده از گذشتگان جزئی از همان مدارک است که از جنبه‌های گوناگون - جدا از بازنمایی سرشت روحیه و رفتار فردی نگارندگانشان – به‌مثابۀ پاره‌هایی از تاریخ اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عصر خود کاربردهایی از جنبه گسترش بینش و آگاهی جمعی دارند که به قول والتر بنیامین پاسخ‌هایی به دغدغه تاریخ‌اند.

این کتاب دربردارندۀ مجموعۀ نامه‌هایی است از احمد قاسمی (1296 ـ 1352) عضو کمیته مرکزی حزب توده ایران که از فروردین 1314 تا 25 مرداد 1321 به چند تن از دوستان خود نوشته است. بیشتر این نامه‌ها مربوط به دوره‌ای است که حزب توده هنوز تأسیس نشده بود - جز یک‌سال آخر این نامه‌نگاری‌ها - و او هنوز به عضویت این حزب در نیامده بود.

نامه‌های احمد قاسمی متأثر از روح زمانه، حال‌وهوایی رمانتیک دارد. جمعی از رفقای حزبی و سیاسی قاسمی دربارۀ خصوصیات رفتاری و صفات شخصی او نکاتی را برشمرده‌اند که در مکاتبات ایام جوانی او کمتر به چشم می‌آید. رفتار قلمی او با دوستان در این نامه‌ها چنان است که گاه پرسوزوگداز و مبالغه‌آمیز جلوه می‌کند. لحن نامه به «ادبا» در این مجموعه به گونه‌ای است که تصور می‌رود او این نامه‌ها را به معشوق خود نوشته است.

زندگی اجتماعی احمد قاسمی پیش از پیوستن او به حزب باید دستخوش دگرگونی عمیقی شده باشد. گویا زندگی ناآرام، دشوار و پرمخاطرۀ او سال‌های بیست و سی، مسئولیت حزبی او در گرگان و ترکمن‌صحرا و درگیری‌های مربوط به قیام افسران توده، زندان، فرار از زندان، زندگی مخفی در ایران، کشمکش‌های فرسایندۀ درون‌حزبی، انشعاب‌ها، ازهم‌پاشی حزب، مهاجرت و سپس اخراج و کوچ‌کردن از سازمانی به سازمان دیگر، تنگدستی و باز هم زندگی مخفی از او شخصیتی متفاوت از دوران جوانی ساخته بود.

این مجموعه مشتمل بر 63 نامه، کارت تبریک و ظهرنویسی عکس و یک مقاله است که قاسمی آنها را بین 18 تا 25 سالگی به دوستان خود نوشته است. بعضی از نامه‌ها گرچه تاریخ‌های متفاوتی دارند، درواقع یک نامه‌اند که در روزهای گوناگون یا ساعت‌های متفاوتی از روز نوشته‌ شده‌اند.

در این نامه‌ها با نکاتی گاه تازه دربارۀ تهران قدیم و حومه، چگونگی آمدوشد شهری، قیمت کالاها، کتاب و کتابخوانی، سلیقۀ ادبی روشنفکران و ... آشنا می‌شویم. همچنین این نامه‌ها اطلاعات تازه‌ای از خود احمد قاسمی به دست می‌دهند که تا کنون در جایی به آنها اشاره نشده است؛ از جمله آن‌طور که خود قاسمی در یکی از نامه‌هایش به باقر قائم‌مقامی (ادبا) نوشته است، در آستانۀ انتشار هفته‌نامۀ «مرد امروز» به واسطۀ یک دوست با محمد مسعود آشنا می‌شود. محمد مسعود در همان ملاقات او را به همکاری دعوت می‌کند و قاسمی هم می‌پذیرد و نخستین شمارۀ «مرد امروز» پنج‌شنبه 29 مرداد 1321 منتشر می‌شود که قاسمی در آن ترجمۀ کتابی از امیل فاگه ـ مؤلف و منتقد ادبی فرانسوی ـ را به نام «سوسیالیست‌ها چه می‌گویند؟» آغاز می‌کند که به طور مرتب و بدون نام مترجم در هر شماره به صورت پاورقی به چاپ می‌رسد.

از میان هفت نفری که این نامه‌ها به آنها نوشته شده است (مشهور، حسینقلی غفاری، رضاخان امینی، علی‌اصغر سروش، باقر قائم‌مقامی، فروغ قائم‌مقامی و نصرت‌الله‌خان امینی)، سه نفرشان شخصیت‌های فرهنگی و دولتی و سیاسی شناخته‌شده‌اند و دربارۀ دو نفر دیگر هم اطلاعاتی به دست آمده است؛ اما دو نفر دیگر ناشناخته‌اند؛ شرحی مختصر دربارۀ اشخاص شناخته‌شده در یادداشت نخستین نامۀ مربوط به آنها ارائه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

«ایمان» و آوارگی ...

نامه‌ها

پیوست‌ها