معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

آنچه از تفسیر محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی‌حاتم مشهور است اینکه هر کسی که بعد از این دو شخصیت آمده است، به آنها اعتماد کرده و هرچه از تفسیر مأثور یا رأی آورده‌اند، چیزی جز منقولات فراوان از این دو شخصیت نیست و آن مشتمل بر آثار و اخبار در فقه و قرائات و اسباب نزول و غیر از آن در علوم قرآن است.

تفسیر مأثور در اصطلاح به معنای آن چیزی است که خلف از سلف نقل می‌کند و در نزد برخی در اصطلاح به آن چیزی اطلاق می‌شود که از رسول خدا یا اصحاب او یا تابعین نقل شده باشد. مراد از روایت تفسیری، روایتی است که اسناد آن متعلق به تفسیر آیه یا تفسیر قسمتی از آیۀ قرآن است. روایت تفسیری همان است که در ابتدای امر در کتب تفسیری به‌تنهایی آمده و مفسران جز به روایت حدیث، به این قسم از تفسیر نمی‌پردازند، بلکه برعکس محدثان به روایت آن اقدام می‌کنند، بعد که تدوین آغاز شد، کتب حدیث در ضمن کتاب گنجانده می‌شود و این‌چنین ابواب تفسیر در مصنفات حدیثی تنها می‌ماند.

در این کتاب به بررسی تفسیر مأثور از دیدگاه محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی حاتم رازی پرداخته شده است.

باب نخست کتاب در دو فصل آورده شده است. باب نخست کتاب اختصاص به تعریف لغوی و اصطلاحی تفسیر مأثور دارد. در فصل دوم این باب شرح‌حال محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی‌حاتم رازی آورده شده است.

باب دوم کتاب در سه فصل به مباحث تفسیر مأثور در تفسیر محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی حاتم اختصاص یافته است. فصل نخست این باب دربارۀ روایت‌های دو تفسیر است. در فصل دوم به موضوع روایت و راویان پرداخته شده است و فصل سوم دربارۀ مواردی است که آن دو تنها به آن پرداخته‌اند.

در مقایسۀ دو تفسیر مشخص می‌شود، تفسیر مرفوع همان روایت تفسیری است که از پیامبر از روی قصد در تفسیر آیه وارد شده است و روایت مرفوع در تفسیر طبری از 236 راوی وارد شده از 1557 روایت تفسیری روایت کرده‌اند. همچنین طبری در آن دسته از روایاتی که در قرائات و شرح مفردات و تفسیر قرآن به قرآن و اسباب نزول و ذکر مشکل و قصص و نگارش مصحف آورده، متمایز است و همچنین در آیات احکام نیز بین آن فرق آشکاری وجود دارد.

طبری مفسری است که روایتی را بدون مناقشه و مواجهه ذکر نمی‌کند و این روش را از ابتدا تا انتهای تفسیر رعایت کرده است و از این‌باره از ابن‌ابی‌حاتم فقط به ذکر آیه بدون هرگونه مناقشه و استنباط پرداخته، متمایز بوده است. او دست بازی در اختیار یا ترجیح روایات دارد و از این باب است که طبری با توع عبارات و طرق، در اختیار یا ترجیح در تفسیر، نسبت به ابن‌ابی‌حاتم و بلکه بیشتر مفسران متمایز است. او گاهی عموم را ترجیح می‌دهد و گاهی ترجیح لغوی یا ترجیح برای نص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

باب اول: محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی‌حاتم بین منظومۀ مفسران اثری

فصل اول: تعریف تفسیر مأثور

فصل دوم: شرح‌حال محمد بن جریر طبری و ابن‌ابی‌حاتم

باب دوم: بین دو امام در تفسیر

فصل اول: روایت‌های دو تفسیر

فصل دوم: موضوع روایت و راویان

فصل سوم: آنچه که آن دو تنها به آن پرداختند

پایان

فهرست منابع و مراجع