معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

مطالبی که در مشافهه میان شیخ و سالک رد و بدل می‌شده چیزی است که هرگز امید بازیافتن آنها نمی‌رود، مگر اینکه شخصی پاره‌ای از آنها را درجایی ثبت کرده باشد؛ اما آنچه را که به دلیل بُعد مسافت از طریق نامه میان مشایخ و مریدان ایشان رد و بدل می‌شده ممکن است جسته‌وگریخته پیدا شود و هرگاه چنین سندی از بزرگان صوفیه به دست آید کمک مهمی به شناخت شخص ایشان و رابطه‌شان با هم و نحوه تعلیم و تعلم و رموز و نکاتی که در طریق آنها بوده است خواهد کرد.

یکی از مهم‎ترین اسنادی که در این خصوص از دست حوادث بی‌امان تاریخ مصون مانده، نامه‌هایی است که میان خواجه احمد غزالی و مرید و شاگردش عین‌القضات همدانی ردوبدل شده است. این نامه‌ها به ‌طور کلی نشان‌دهنده وظیفه مهمی است که یک استاد نسبت به شاگردش داشته و آن همانا حل مشکلات و مسائلی بوده که در طول سفر معنوی برای سالک پیش می‌آمده است.

احمد غزالی، شیخ مجدالدین ابوالفتوح احمد بن محمد طوسی غزالی برادر کهتر حجت‌الاسلام ابوحامد بن محمد بن محمد غزالی مصنف کتاب «احیاء علوم الدین» بوده که از علمای طبقۀ اول قرن پنجم و شاگرد و جانشین امام الحرمین عبدالملک جوینی و مدرس نظامیۀ بغداد و صاحب تصنیفات معروف و فراوان است. وفات او را بین سال‌های 517 تا 520 قمری دانسته‌اند.

عین‌القضات، ابوالفضائل عبدالله بن محمد از اهل میانۀ آذربایجان ساکن همدان از کبار علمای عصر خود و از اصحاب و مریدان احمد غزالی است و ظاهراً هر جا در سخنانش می‌گوید «شیخ ما گفت» یا «از شیخ شنیدم» مقصودش همین شیخ است؛ چنان‌که گوید: «شیخ ما گفت: لا یعرف الحق الا بالحق» و گوید: «از شیخ پرسیدم: ما الدلیل علی الله؟ گفت: الدلیل هو الله».

صاحب «نفحات» می‌‌گوید: «مراسلات و مکاتبات میان او و شیخ احمد غزالی قدس سرهما بسیار است و از آن جمله است "رسالۀ عینیه» که شیخ احمد به وی نوشته که در فصاحت و بلاغت توان گفت او را نظیری نیست». عین‌القضات دربارۀ حالات خود شطحیاتی داشته که به حسب ظاهر با موازین شرعی وفق نمی‌داده و برخی از فقها او را به فساد عقیده نسبت می‌داده‌اند. خود آن بزرگ نیز از این حال باخبر بوده و بلکه از پیش سرانجام خود را به نور باطن دریافته و از آن خبر داده.

از غزالی نامه‌هایی خطاب به مریدانش برجای مانده و غرض اصلی وی ارشاد و هدایت آنان بوده است. از جمله مراسله‌ای میان او و عین‌القضات همدانی است که به «عینیه» معروف است. در این رساله او عین‌القضات را خطاب قرار داده و بعید است که نویسنده نامی روی آن گذاشته باشد. نام‌های دیگر این رساله را تذکره، موعظه، رازنامه، میمونه و سلامیه گفته‌اند. این کتاب نخستین بار به سال 1319 توسط نصرالله تقوی تصحیح و انتشار یافت که به دلیل اهمیت این متن، ویراستی جدید از آن همراه با نمایۀ کامل آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

رسالۀ عینیه یا تازیانۀ سلوک

آیات

احادیث، سخنان و اقوال

اشعار عربی و فارسی

نمایۀ عام