معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از جمله منابع ارزشمندی که برای شناخت بهتر دورۀ صفویه به یادگار مانده است، اسناد، نامه‌ها و متون دیوانی است که ما را هرچه بهتر با نهاد دیوان، ساختار اداری، تشریفات مرسوم دیوانی و نیز با محتوای نگارش به‌ویژه مکاتبات خارجی آشنا می‌کند.

«بیاضی از مکاتیب عصر صفوی» شامل حدود 254 نامه و گزارش‌نامۀ اداری است که از دورۀ شاه عباس اول تا شاه سلطان حسین صفوی را دربر می‌گیرد؛ این نامه‌ها به این ترتیب قابل تفکیک است: شاه عباس اول: 13 نامه، شاه صفی: 16 نامه، شاه عباس دوم: 100 نامه، شاه سلیمان: 64 نامه، شاه سلطان حسین: 61 نامه.

اهمیت این بیاض افزون بر محتوای تاریخی و ادبی نامه‌ها، در ثبت آرایه‌های پیرامونی، اندازه، قواره و حتی بسته‌بندی نامه‌هاست؛ به طوری که این اثر را از کتاب‌های دیوانی دورۀ صفوی متمایز می‌کند.

آنچه از کل بیاض می‌توان درک کرد این است که مجموعه را احتمالاً یک نفر گردآوری کرده است؛ بر اساس توصیف نامه‌ها، نویسندۀ این بیاض خود را در برخی نوشته‌ها معرفی کرده و عبارت کمترین غلامزادگان را به کار برده است. بر اساس سخن علینقی منزوی، لقب غلامزاده از القابی بوده که در خاندان نصیری رواج داشته است.

این بیاض فارغ از اطلاعات منحصربه‌فرد نسخه‌آرایی و آرایه‌های پیرامونی نامه‌ها، به لحاظ تاریخی نیز اهمیت زیادی برای تاریخ‌پژوهان روزگار صفوی دارد و اطلاعات تکمیلی و ذی‌قیمتی از شاهان صفوی در روابط با شاهان و حکام هم‌جوار، کمپانی‌های تجاری و نیز برخی از رخدادهای داخلی می‌دهد.

اخبار ایلات خراسان و گرگان از جمله تکه و یموت و حتی میزان جمعیت آنها و نیز ایل فیروزکوهی، همچنین نحوۀ رفتار با سفرا و خدمات در مسیر به آنها از جمله دادن اسب به سفرا و هیئت همراه قریه به قریه، روابط سیاسی با شاهران گورکانی، قلماق‌ها، عادل‌شاهیان و عثمانی و حتی نفوذ قدرت دولت صفوی در وارودان و خاندان‌های مختلف اوزبک، مکاتبات با حکام قفقاز، سین‌کیانگ‌ چین، قراقلپاق و همین‌طور ارتباط با کمپانی‌ها و کشتی‌های تجاری و کشورهای اروپایی از جمله اطلاعات مهم و دست‌اول این بیاض است.

می‌توان گفت این مجموعه مستندات، افزون بر حوزۀ آداب نامه‌نگاری و آرایه‌های پیرامونی، منبع بسیار ارزشمند و منحصربه‌فرد در حوزۀ تاریخ روابط خارجی صفوی است.

نسخۀ این مجموعه به شمارۀ 5032 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

پیش‌گفتار

ترتیب نامه‌های بیاض صفویه بر اساس دورۀ سلطنت شاهان صفوی

متن کتاب

یادداشت‌ها

واژه‌نامه

نمایه‌ها

کتاب‌نامه و منابع