داروین در عهد قاجار: بررسی سه دیدگاه مختلف از دانشمندان ایرانی در برابر نظریۀ داروین، مبتنی بر سه رسالۀ قاجاری پسامشروطه (1330 ـ 1350 ق)
خلاصه
این کتاب دربردارندۀ سه رسالۀ فارسی قاجاری دربارۀ نظریۀ تکامل داروین است. میتوان گفت نخستین گزارشها از نظریۀ داروین و تکامل از عصر قاجار و به طور مشخص از عهد ناصری در ایران وجود داشته است؛ هرچند احتمالاً اسناد بررسینشدۀ فراوانی وجود دارد که باید خوانده و بررسی شود تا بتوان روشنایی بیشتری به این موضوع تاباندمعرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
توجه به تاریخ انتقال علوم جدید از سرزمینهای غربی به دیگر ممالک، بهمثابۀ وجه مهمی از تاریخ علم و تمدن در سالهای اخیر با آهنگ سریعتری گسترش یافته است. یکی از علوم طبیعی در ایران با سابقهای زیاد که تا زمان انتقال علوم جدید رشد قابل ملاحظهای داشت، علم زیستشناسی است. در دوران انتقال علوم جدید به ایران در قرن سیزدهم این رشته اهمیت ویژهای یافت و کتابهای زیستشناسی و جانورشناسی اروپایی جزء اولین کتابهای درسی بودند که به فارسی برگردانده شدند.
این کتاب دربردارندۀ سه رسالۀ فارسی قاجاری دربارۀ نظریۀ تکامل داروین است. میتوان گفت نخستین گزارشها از نظریۀ داروین و تکامل از عصر قاجار و به طور مشخص از عهد ناصری در ایران وجود داشته است؛ هرچند احتمالاً اسناد بررسینشدۀ فراوانی وجود دارد که باید خوانده و بررسی شود تا بتوان روشنایی بیشتری به این موضوع تاباند.
اولین رسالۀ کتاب از علامه آیتالله محمدعلی سنقری حائری (1293 ـ 1378 ق) به نام «مرآت العقل» است که تا شوال 1330 قمری به نگارش درآمده است. از این نسخه نمونهای به شکل دستنویس در دو جلد به خط مؤلف در کتابخانهای در قم نگهداری میشود. ظاهراً این کتاب قدیمیترین رسالۀ فارسی نوشتهشده توسط عالمی شیعی در ایران است که تا کنون به دست آمده است و در آن داروین و اصول چهارگانۀ نظریهاش ذکر شده است؛ ضمن اینکه سنقری قنقد کلامی به اندیشههای داروین داشته، مسیر گذشتگان را پیموده و از کتابهای اسدآبادی و حسین جسر بخشهای نسبتاً مفصلی را ذکر کرده است. توجه اصلی او در این رساله به نقد عقلی افکار مادی است؛ از اینرو کوشیده است دلایل فراوانی برای رسیدن به این مقصود اقامه کند. او پس از عرضۀ دلایل عقلی، شواهدی نقلی از آیات و روایات و همچنین داستانها و قصههای مرتبط با موضوع ذکر میکند.
زبان سنقری در این رساله ـ مگر بخشهایی که به زبان اهل علم سخن گفته و بحثهای فلسفی پیش کشیده است ـ فارسیای شیرین و روان و مزین به واژگان خوشتراش است.
نسخۀ دوم تصحیحشده «تنقید مقالۀ دارونیستها» اثر سیداسدالله خارقانی/ خرقانی (درگذشتۀ 1315 ش) است که در سال 1338قمری در طهران چاپ سربی حروفی شده است. این رساله نسبتاً مختصر رویکردی جدلی دارد و بیشتر به نظریۀ داروین دربارۀ انسانها پرداخته است. وی احتمالاً از کتابی عربی بخشهایی را آورده و برای اینکه بر وجوه علمی کارش بیفزاید، صورت ضبط لاتین اسامی و عناوین را نیز ذکر کرده است. این متن نمونهای آشکار از یک نثر فنی و سخت قاجاری است.
سومین رسالۀ این کتاب «داروین و حکمای مشرقزمین» یا «سردارنامه» اثر میرزا عنایتالله دستغیب شیرازی متخلص به روحی (درگذشتۀ 1307 ش) است. او از علاقمندان به علوم جدید و مروجان اندیشههای سیاسی تازه بوده است. از محتوای این رساله میتوان دریافت او بر زبان عربی و متون فلسفی حکمای مسلمان تسلط داشته است. او با وجود دردستبودن ترجمۀ عربی کتاب داروین، از آن هیچ استفادهای نکرده و شاید از وجود آن هم مطلع نبوده است. او به گزارشی از نظریۀ داروین بر مبنای «فلسفة النشوء والارتقاء» شبلی شمیل بسنده کرده است. دستغیب در این رساله نه به خلقت انسان، آنگونه که خارقانی پرداخته بود، اشاره میکند نه به چالشهای مادیگرایانۀ مدنظر شمیل و بوخنر نظر میاندازد؛ از اینرو رویکرد او شیوهای متفاوت با اندیشهورزی میان متفکران مسملان دورۀ قاجار است؛ روشی که در نوع خود در عرصۀ تاریخ مواجهات مسلمانان محل توجه است.
درواقع هدف مصحح از انتخاب سه رساله فارسی نسبتاً متفاوت در مواجهه با نظریۀ تکاملی داروین، مقایسۀ تفاوتهای موجود در شیوۀ رویارویی متفکران عصر قاجار بر اساس سه نوع تفکر در میانۀ سالهای 1330 ـ 1350 قمری است. این مقایسه افزون بر دیدگاههای زبانی و شکلی و شیوۀ بیان دلایل، نظر به محتوای علمی و ارزشگذاری استدلالها نیز دارد و میتواند بخشی از مهمترین مقطع تاریخ علم دوران پسامشروطه باشد.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار/ کامران امیرارجمند
مقدمۀ مصحح
فصل 1: مرآت العقل
فصل 2: تنقید مقالۀ دارونیستها
فصل 3: داروین و حکمای مشرقزمین
منابع
پربازدید ها بیشتر ...
ادبیات، فیلم، فرهنگ؛ اصول و مبانی نقد
مایکل رایاننویسنده در این کتاب نقد و نظریه را در بستری میانرشتهای با زبانی روان و گویا در برابر خواننده قرار
راهنمای مشاورۀ خوانندگان برای کتابهای غیرداستانی
نیل وایتنیل وایت در این کتاب ابتدا مفاهیم اصلی خدمت مشاورۀ خوانندگان را در حیطۀ کتابهای غیرداستانی توضیح م
منابع مشابه بیشتر ...
اویسنا: مابعدالطبیعۀ ابنسینا در غرب قرونوسطا (مجموعه مقالات)
گروهی از نویسندگاناین کتاب ترجمۀ مقالاتی دربارۀ بازتاب آرای اندیشمندان مسلمان به طور مشخص ابنسینا در غرب لاتینی است.
روش های مدرن تفسیر متون مقدس
فاطمه توفیقییکی از انگیزههای نگارش این کتاب، پرداختن به این پرسش رایج در مطالعات قرآنی است که تا چه حد میتوان
نظری یافت نشد.