معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در دوران ساسانی آتشکده‌ها نماد کیش پاک‌دینان مزدیسنی است که در سراسر گسترۀ این شاهنشاهی باشکوه تمام برپا بوده است. امروزه از این سازه‌های روحانی چشم‌نواز، جابه‌جا تنها ویرانه‌هایی بیش برجای نیست. در پاییز سال 1373 نگارندۀ این کتاب بر اساس بررسی‌های پیمایشی به جستجو پرداخت که در این راستا به ساختار بنیادین آتشکده و مهرکده‌ای از دورۀ پارت و ساسانی دست یافت. ویرانه‌های آتشکدۀ محمدآباد در قلب بافت مذهبی شهری پرخواسته که شوربختانه نام آن را نمی‌دانیم، با نمایی آجرین برپا بوده است. پس از ده سال، دیگربار نگارنده در پاییز و زمستان 1383 کاوش‌های پیشین را پی گرفت و به دو ساختار دیگر که گنج‌جویان بیمار ویران نموده بودند، پرداخت. این دو سازه مهرکده و کوشک گوسعیدی است.

دشتستان بزرگ به مرکزیت شهرستان برازجان، بخشی است گسترده در میانۀ بر خاورین استان بوشهر. در سوی شمال خاوری شهرستان برازجان، روستای محمدآباد/ ده‌کاید جای دارد که روزبه‌روز بر گستردگی آن افزوده می‌شود. در دوسوی جاده‌ای که از محمدآباد به خم رودخانۀ دالکی می‌پیوندد، چند سازۀ ویران باستانی به چشم می‌خورد. در سوی راست تل خندق، مهرکدۀ گوسعیدی، کوشک گوسعیدی و چند مهرکدۀ دیگر و در سوی چپ آن آتشکده و مهرکدۀ محمدآباد جای دارند. بررسی‌های پراکندۀ پیمایشی نیز از شمال روستای محمدآباد تا آتشکدۀ آن صورت گرفته است.

آن سوی رودخانۀ دالکی و در سوی جنوب خاوری روستای جتوط، کاخ ویران‌شدۀ سنگ‌سیاه و نیز در میان نخلستان‌های روستای دورودگاه کاخ هخامنشی بردک‌سیاه جای دارند.

ساختار و نقشۀ آتشکدۀ محمدآباد با همۀ دگرگونی‌هایی چند، چون دیگر آتشکده‌هاست؛ یعنی چهار جرز که با کنج‌ها و گوشه‌ها، هشت‌بر و گرد شده تا آسمانه‌ای گنبدی بر روی آن استوار و پایدار گردد. در فضای میانی این چهار جرز، سکوی نه‌چندان بلندی بوده که آتش روشن و فروزان پاک‌کیشان در آن نگهداری می‌شده است. این فضا پس از چندگاهی دیگرگونی‌هایی چند یافته و از نقشه و کاربرد نخستین، کم‌وبیش بیرون آمده که در این کتاب به تک‌تک آنها پرداخته شده است.

کیلومتری چند پس از تل خندق، در سوی راست جادۀ محمدآباد به سعدآباد، کم‌وبیش در نزدیکی خم پل دالکی، راه فرعی باریکی است که به تپه‌ها و پشته‌هایی می‌پیوندد که همۀ آنها به شیوۀ دیم کاشته می‌شود. کاوش کوشک گوسعیدی در این تپه‌ها انجام شده است. رازی‌گری این محوطه به گونۀ یک کوشک با ساختاری نزدیک یک چهاربر برابر است. کم‌وبیش در میانۀ این ساختار، گنبدی بلند بر فراز چهار جرز، به گونۀ چهارتاقی بوده است که تنها بخش‌هایی از پی آن در کاوش‌ها یافت شده است. هر پی این چهارتاقی یک متر و هشت تا ده سانتی‌متر و از سه آجر کنار هم چیده‌شده ساخته شده است.

در این کتاب در بخش نخست گزارش باستان‌شناسی آتشکدۀ محمدآباد در سال‌های 1373، 1383 و 1388 پرداخته شده است و در بخش دوم گزارش باستان‌شناسی و اطلاعات کوشک گوسعیدی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌نبشتار

بخش نخست: آتشکدۀ محمدآباد

بخش دویم: کوشک گوسعیدی

سفال‌ها

ارزیابی

برابری با دیگر سازه‌ها

تصاویر