معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هشتصد سال قبل، مولانا بذری را که از بلخ به همراه خود آورده بود، در خاک قونیه کاشت، شمس تبریزی آن را بپروراند و امروز درخت مثنوی در تمام عالم ریشه دوانده است. مثنوی معنوی کتابی است برای همه و برای همیشه؛ از آن‌روی که دغدغۀ اصلی آن آدمی و جایگاه او در هستی است. دستیابی به میوه‌های این درخت کار هر کسی نیست، اغلب از برگ و سایۀ آن سود می‌جویند و یافتن میوۀ این درخت به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ چراکه دریافت و درک میوۀ مقصود با تکیۀ صرف بر خرد و تحصیلات و به قول مولانا «علم بنای آخور» میسر نیست. باید آنی از جنس آن مولانا در خواننده باشد تا به باطن سخن او دست یابد، وگرونه می‌بایست به فهم ظاهر سخنانش اکتفا کرد.

این کتاب منعکس‌کنندۀ اندیشۀ کسی است که شهود را با خرد همراه کرد؛ پس از آنکه سخن بگوید، بدان عمل کرد. منبع اصلی در نگارش این کتاب گفته‌ها، سخنان ضبط‌شده و دست‌نوشته‌های مرحوم نجم‌الدین علی مقدادی اصفهانی در رابطه با اشعار مثنوی معنوی بوده است. یکی از دست‌نوشته‌های ایشان تفسیر بخش‌هایی از قرآن است که در آن برای شرح آیات، از ابیات مصنوی سود جسته‌اند؛ به این صورت که ابتدا آیه را نوشته و سپس برای شرح آن، ابیاتی را که مرتبط با آن آیه بوده است، درج کرده‌اند.

در هر فصل بعد از درج ابیات مدنظر، آیات و احادیثی که مفهوم آنها با ابیات مذکور تطابق داشته است، ذکر شده است و شرح یا تأویل بیت به کمک این آیات و احادیث درج شده است. ارجاعات احادیث نیز ذکر شده است؛ به این صورت که چنانچه حدیث مذکور در کتاب «احادیث و قصص مثنوی» ذکر شده بود، به این کتاب ارجاع داده شده است؛ در غیر این صورت منبع آن به طور کامل درج گردیده است.

در فصل نخست به بررسی جریان‌های فکری مسلط و رایج در زمانۀ مولانا و اوضاع مذهبی ایران و آناتولی در آن دوران پرداخته شده است و مطالب آن عمدتاً با تکیه بر کتب تاریخی مرجع مانند تاریخ ایران کمبریج و مقالات دانشگاهی جمع‌آوری و ذکر شده است؛ همچنین خلاصه‌ای کوتاه از سرگذشت مولانا و اوضاع زمانه‌ای در این فصل آمده است.

در فصل دوم به بررسی ساختار مثنوی، کیفیت سرایش آن، وضعیت شاعر هنگام سرایش و صفات مثنوی به گفتۀ خود مثنوی پرداخته شده است. این نکات درواقع به درک بهتر مطالب در فصول بعدی کتاب کمک می‌کند.

در فصل سوم سیمای نبی و ولی در مثنوی، مفهوم ولایت و اهمیت واسطه در دین از نگاه مولانا شرح داده شده است. در فصل چهارم به مدد علم نشانه‌شناسی، نشانه‌هایی مانند «پیر»، «قطب» و «صاحبدل» بررسی شده‌اند. در فصل پنجم با تکیه بر مطالب مذکور در چهار فصل قبلی و به یاری علم هرمنوتیک، دو نشانۀ «حسام‌الدین» و «سلیمان» به عنوان رمزهای خصوصی مولانا شناسایی و بررسی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: ملت عشق از همۀ دین‌ها جداست

فصل دوم: آب نیل است این حدیث جانفزا

فصل سوم: باز غیر فهم و جان آدمی

فصل چهارم: گر ز تو راضیست دل، من راضی‌ام

فصل پنجم: راز جز با رازدان انباز نیست

منابع