معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ارتباطات از ملزومات زندگی انسانی است. بشر از همان روزگار نخستین در پی ارتباط و انتقال پیام خود بود و هرچه از بدویت فاصله گرفت، این ارتباط و پیام‌رسانی وجهی پیچیده‌تر یافت. در عصر کتابت اگرچه همچنان روایات شفاهی بر مدار اعتبار بودند، اما کتاب اعتقاد و اعتماد را جلب می‌کرد. دیگر انتقال پیام منحصر در ارتباطات انسانی نبود، بلکه حکومت‌ها برای انتقال پیام و تحکیم اقتدارشان از رسانه‌های زمانۀ خود بهره می‌بردند. رادیو یکی از رسانه‌هایی است که جهان انسان را تغییر داد.

با کشف امواج الکترومغناطیسی توسط هنریچ هرتز مقدمات اختراع رادیو فراهم آمد. رادیو با استفاده از امواج الکترومغناطیسی به ارسال و دریافت پیام می‌پرداخت. ورود رادیو به ایران مانند دیگر وسایل ارتباطی جدید مدت مدیدی طول کشید. نخستین ایستگاه فرستنده در ششم اردیبهشت 1305، دو روز بعد از تاج‌گذاری رضاشاه تأسیس شد. اما تأسیس رادیو با هدف پخش برنامه زمان زیادی برد. فکر تأسیس رادیو که از سال 1316 به وجود آمد، تا اردیبهشت 1319 طول کشید.

تاریخ رادیو در ایران تنها روایت تحولات این رسانه نیست، بلکه روایت تحولاتی است که رادیو نیز در بطن آن قرار داشت و این کتاب با چنین نگاهی فراهم آمده است. در این روایت کوشیده شده تا حوادث مهم ساسی و اجتماعی تأثیرگذار بر رادیو یا حوادثی که رادیو در آنها نقش داشته، مغفول نمانند. بر این اساس این روایت تنها روایتی از تاریخ رادیو نیست، بلکه روایتی از حوادث مرتبط با آن نیز می‌باشد.

در فصل نخست کتاب ذیل عنوان «رادیو و سیاست» به موضوعاتی چون ایدئولوژی و فرهنگ، رادیو و آموزش مدرنیسم، سیاست تبلیغی دولت و چالش‌های رادیو میان دولت و مجلس و ... پرداخته شده است.

رادیو زمانی در ایران پای به عرصۀ وجود نهاد که اروپا در شعله‌های جنگ جهان‌گیر دوم می‌سوخت. سیاست دولت ایران در آن زمان مبتنی بر عدم پخش اخبار این جنگ بود. در فصل دوم به تاریخ رادیو در زمان سه جنگ جهانی دوم، جنگ اعراب و اسرائیل و جنگ ایران و عراق پرداخته شده است.

چندی از خروج نیروهای متفقین از کشور نگذشته بود که دو سرود در ایران زبانزد شد: سرود «ای ایران» و دیگری «نجات آذربایجان». سرود «ای ایران» زودتر ساخته شد؛ اما مدتی طول کشید تا از رادیو پخش شود. به طور کلی پس از شهریور 1320 و تحولات این دوره، ناسیونالیسم ایران دچار تحول شده بود و رادیو به عنوان یک رسانۀ مهم تابعی از این تحول بود. در فصل سوم تاریخ تحولات رادیو در سه جنبش ملی‌شدن صنعت نفت ایران، جنبش ضدبهایی و جنبش 15 خرداد 1342 بررسی شده است.

در روز چهارم اردیبهشت 1319 رادیو افتتاح شد تا همچون یک دستگاه آموزشی که برای پرورش افکار در رشته‌های مختلف دانش ایجاد شده، تعلیمات خود را بی‌واسطه و تأخیر به گوش شنوندگان برساند. ایجادکنندگان رادیو داعیه‌دار بودند از این «دستگاه آموزشی» همگی یکسان و در یک زمان بهره‌مند خواهد شد. در فصل چهارم موضوع فرهنگ و آموزش در رادیو مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است.

در فصل پایانی کتاب ابتدا دربارۀ پیشینۀ تاریخی شعر و موسیقی در دورۀ تحول و تحول شعر فارسی سخن گفته شده است؛ سپس به مسئلۀ شعر و موسیقی در رادیوی رضاشاهی، شعر و موسیقی در رادیو پس از شهریور 1320 و برنامۀ گل‌های جاویدان پیرنیا پرداخته شده است.

در بخش دوم کتاب با آوردن اسنادی گزیده دربارۀ رادیو سعی شده است فهم و تصویری دقیق‌تر از تاریخ رادیو شکل بگیرد؛ تصویر و فهمی که دربارۀ رسانه‌های نوظهور مانند تلگرام، فیسبوک، توییتر و ... نیز می‌تواند به روایت «تاریخ اکنون» انجامیده و در بررسی چگونگی تأثیر این رسانه‌ها در حوادث گوناگون و تأثیرپذیری‌شان مدد رساند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: رادیو و سیاست

فصل دوم: رادیو در سه جنگ

فصل سوم: رادیو در سه جنبش

فصل چهارم: فرهنگ و آموزش در رادیو

فصل پنجم: شعر و موسیقی در رادیو

اسناد

ضمیمه

سخنگویان مذهبی رادیو

کتاب‌شناسی

نمایه