معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات پرتغال گرچه اهمیت و تأثیرگذاری ادبیات روسیه، فرانسه، آلمان، انگلستان و حتی ایتالیا را ندارد؛ اما به‌یقین واجد آثاری غنی و کمتر شناخته‌شده برای خوانندۀ فارسی‌زبان است. اهمیت جایزۀ نوبل ادبی ساراماگو، توجه به تاریخ و میراث ادبیات پرتغال در سراسر جهان بود. گرچه امروزه هر کتاب‌خوانی با نام ساراماگو آشناست، اما باید دانست اسلاف ساراماگو تأثیر زیادی در غنای امروزی ادبیات پرتغال داشته‌اند. این کتاب کوششی است مقدماتی برای معرفی ژوزه ساراماگو، آثار ادبی و دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی‌اش؛ نویسنده‌ای که خوانندگان و علاقمندان فراوانی میان فارسی‌زبانان دارد.

گرچه ادبیات معاصر پرتغال با نام ژوزه ساراماگو در سراسر جهان شناخته می‌شود، اما باید توجه داشت که نویسندۀ بزرگ پرتغالی بر شانه‌های سلاله‌ای از نویسندگان و شاعران پرتغالی گذشته ایستاده است؛ از این‌رو نگاهی به آبای ساراماگو و سیر تحول ادبیات پرتغال، برای فهم دقیق‌تر او و آثارش ضروری است.

ساراماگو در 16 نوامبر 1922 در روستای اِزینیاگا در شصت‌مایلیِ شمالِ لیسبون در پرتغال به دنیا آمد و در همان روستا پا گرفت. اجدادِ مادر‌ی‌اش دهقانانِ بی‌زمینی بودند که خوک پرورش می‌دادند و سال‌های اولِ زندگیِ ساراماگو به وجین‌کردن، خُرد‌کردنِ چوب و کشیدنِ آب با تُلُمبه گذشت. ساراماگو در خطابۀ نوبلِ خود، پدربزرگ‌اش ژِرانیمُو را به‌عنوان «خِردمندترین مردی که ‌شناختم» وصف کرده. او به یاد آورده که در دورانِ بچگی در شب‌های تابستان پدربزرگش او را بیرونِ خانه زیر درختِ انجیری می‌خوابانده و سرِ او را با «افسانه‌ها، اوهام، و اشباح» گرم می‌کرده. «خاطراتِ این شنیده‌های جذاب» بعدها تخیّل ادبیِ او را تغذیه می‌کند. او گفته «اگر پدربزرگم یک زمین‌دارِ ثروتمند بود و نه یک پرورش‌دهندۀ خوکِ بی‌سواد، من این آدمی نبودم که امروز هستم. اگر این امکان برایم وجود می‌داشت که گذشته‌ام را تغییر بدهم ـ حتی با وجود سرمای زمستان‌ها و گرمای تابستان‌ها، که گاه به گرسنگی می‌گذشت ـ هیچ‌چیز را عوض نمی‌کردم».

خونسردی انعطاف‌ناپذیرِ ساراماگو، چه در رفتار شخصی و چه در فضای رمان‌هایش، یقیناً به‌سادگی حاصل نشده؛ چهره‌های ادبیِ معدودی از دلِ چنین فقری قَد برافراشته‌اند. ساراماگو با شناختِ ریشه‌های دهقانی‌اش، گونه‌ای عمل‌گراییِ تقدیرباورانه را از دلِ آن استخراج کرد. اِیروینگ هُو، ناقد ادبی، حسّاسیت رواییِ جاری در داستان‌های او را «گزنده و رِندانه» توصیف کرده. در یکی از کتاب‌های ساراماگو، شخصیتی که خواننده نظرگاه‌اش را نزدیک به مؤلف می‌پندارد، می‌گوید: «تا با چشم‌های خودم چیزهایی را نبینم که زمین روزی آنها را در کامِ خود فرو خواهد بُرد باورشان نمی‌کنم».

با این‌ حال این شکّاکیتِ سخت و بی‌رحم در هم‌زیستی با تمایل به پدیده‌های موهوم‌ قرار دارد. مضحکۀ تلویحیِ داستان‌های ساراماگو این است که او شخصیت‌های اصلیِ معقول و بدگمانِ خود را در دنیایی جادویی جای داده؛ جایی که کشورها خود را از خشکیِ بزرگِ مرکزی کَنده‌اند و بر دریا شناور شده‌اند، شهرها مجذوبِ کوریِ همه‌گیر شده‌اند، و یک کشیش مُرتدّ قرن هجدمی با ماشینِ پرنده‌ای از دستِ مأمورانِ تفتیش عقاید فرار می‌کند که عاملِ حرکت‌اش ارادۀ آدمی است. این حسّاسیتِ برآمده از قصه‌های عامیانه چیزی است که رمان‌های ساراماگو را از خطّ فکریِ ادبیات طبقۀ متوسط شهریِ آمریکا و اروپای غربی متمایز می‌کند. اگر حسّاسیت ادبیِ او به معناباختگیِ رمان‌نویس‌های شورویِ سابق نظیر میخائیل بولگاکُوف، یا رئالیسم جادویی بزرگانِ آمریکای جنوبی نظیرِ خولیو کُورتاسار، یا اَدولفُو بیُوی کاسارِس نزدیک‌تر به نظر می‌رسد، احتمالاً به‌این‌خاطر است که وَهم و تمثیل مَفَرهای منطقیِ نویسندگانِ قَدبرافراشته تحتِ دیکتاتوری‌های سیاسی‌اند.

در این کتاب افزون بر نوشتارهایی در نقد و معرفی آثار ساراماگو، گفتگوهایی از او نیز ترجمه شده است؛ همچنین مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی آثار ساراماگو در ایران در نوشتاری معرفی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت ناشر

یادداشت سفیر

ژوزه ساراماگو، وهم‌پرداز نابه‌هنگام/ فرناندا ابرسدات؛ ترجمۀ پیمان چهرازی

خاطرات من از سال‌های ساراماگویی‌ام/ عباس پژمان

میراث گرانبهای پرتغال: زنجیرۀ جاودانۀ نوابغ ادبیات جهان/ مهسا ریحانی

نقدی بر کوری ساراماگو:

ظلمات بی‌کران قلب انسان/ مهدی غبرایی

داستانی از ژوزه ساراماگو: مارمولک/ مهدی غبرایی

روی دیگر چیزها در آثار ساراماگو: ده قطره دموکراسی/ شیما بهره‌مند

دربارۀ ساراماگو و بعضی آثارش: عشق و هم‌دردی/ نادر شهریوری (صدقی)

یادداشت‌های روزانۀ ساراماگو در لانزاروته: دو گفتگو با ساراماگو: کمونیسم بازخواهد گشت؛ دموکراسی نقطۀ شروع است/ منوچهر یزدانی

بخش‌هایی از گفتگوی ژوزه ساراماگو با جووانی پونتیرو: شیوه‌های نودیدن

بخشی از رمان وقفه در مرگ و توضیح ساراماگو دربارۀ آن: از ساراماگو دربارۀ ساراماگو/ گلناز منتظری

مروری بر مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی آثار ژوزه ساراماگو: ساراماگو در ایران/ پیام حیدرقزوینی

فیلمی که رمان را کور می‌کند/ مازیار اسلامی