معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«اطلس رمان» در پس این واژه‌ها، نکتۀ بسیار ساده نهفته است که جغرافیا ظرفی خنثی نیست، محفظه‌ای نیست که تاریخ فرهنگی در آن واقع شود، بلکه نیروی فعالی است که پهنۀ ادبی را فرا می‌گیرد و عمیقاً آن را شکل می‌دهد؛ پس اگر کسی می‌خواهد پیوند روشنی میان جغرافیا و ادبیات برقرار کند، باید نقشه‌اش را بکشد؛ چراکه نقشه دقیقاً همین پیوند است، پیوندی که دیدنی شده است؛ بنابراین نقشه به ما این امکان را می‌دهد تا روابط مهمی را ببینیم که تا کنون از چشم‌مان دور مانده‌اند.

جغرافیای ادبی‌ای از این دست می‌تواند به دو چیز بسیار متفاوت اشاره داشته باشد؛ ممکن است به مطالعۀ «مکان در ادبیات» اشاره داشته باشد یا به مطالعۀ «ادبیات در مکان». در حالت اول عنصر مسلط عنصری داستانی است: «پاریس» بالزاک، آفریقای رمانس‌های عصر استعمار یا تصویر نویی که آستین از انگلستان به دست می‌دهد. در حالت دوم عنصر مسلط یک مکان تاریخی واقعی است: کتابخانه‌های محلی بریتانیای عصر ویکتوریا یا انتشار «دن‌کیشوت» و «بودنبروک‌ها» در اروپا. این دو مکان ممکن است گاه هم‌پوشانی داشته باشند؛ اما از اساس با هم فرق دارند و برخورد نویسنده با آنها در این کتاب چنین خواهد بود: مکان داستانی در دو فصل اول کتاب و مکان تاریخی در فصل سوم.

کاری که نقشه‌های نویسنده در این کتاب قرار است انجام دهند این است که پرسش‌هایی در مورد فرم رمان و روابط درونی آن طرح کنند و آنها واقعاً اغلب مثل خیلی از آزمایش بوده‌اند: بعضی آسان‌تر و بعضی سخت‌تر و همگی آکنده از متغیرهایی که مدام و مدام تغییر می‌یافتند.

نقشه‌های ادبی چه چیزی را برای‌مان ممکن می‌کنند؟ اساساً دو چیز: اول اینکه آنها سرشت مقید به مکان فرم ادبی را برجسته می‌کنند: هر یک از این فرم‌ها هندسه‌ای خاص خود، مرزها، تابوهای مکانی و مسیرهای مورد علاقۀ خود را دارند. دوم اینکه نقشه‌ها منطق درونی روایت را آشکار می‌کنند؛ آن حوزۀ نشانه‌ای که پیرنگ حول آن انسجام و سازمان می‌یابد. بنابراین فرم ادبی محصول عمل دو نیروی متضاد و به یک اندازه مهم است: یکی از بیرون عمل می‌کند و دیگری از درون. این مسئلۀ معمول تاریخ ادبیات و درنهایت تنها مسئلۀ واقعی آن است: جامعه، رتوریک و تعامل میان آنها.

فرانکو مورِتّی در این کتاب به کمک مجموعه‌ای از نقشه‌ها نشان می‌دهد که چگونه جغرافیا در رمان‌های قرن نوزدهم به قالب داستان درآمده است و در مقابل، داستان‌ها چگونه جغرافیا را می‌سازند. پاریس بالزاک، لندن دیکنز و دشت‌های اسکاتلند در رمان‌های اسکات همگی از نو در قالب نقشه جان می‌گیرند و قلمرو رمان‌های پیکارسک اسپانیایی، رمانس‌های آفریقای استعمارشده و رمان‌های اندیشه‌محورِ روسی در کنارشان ترسیم می‌شود. در این پژوهش مبتکرانه و پیشگام به‌روشنی می‌توان دید که مکان یا جغرافیا چگونه می‌تواند قهرمان گمشدۀ مطالعات ادبی باشد. این دستاورد فوق‌العاده‌ی انتقادی لذت بصری را با موشکافی نظری درمی‌آمیزد و اثری به دست می‌دهد که در آن بار معنا با احساس و شور با مفهوم تلاقی کرده است. اومبرتو اکو دربارۀ اثر هم‌وطن خود می‌گوید: «مورِتّی با نوعی ظرافت نظری، از ما دعوت می‌کند تا نقشه را نه به‌منزلۀ راه‌حلی فراگیر، بلکه به‌مثابۀ ماشین تولید ایده به کار بگیریم».

فهرست مطالب کتاب:

درآمد: به سوی جغرافیای ادبیات

فصل 1: رمان، دولت ـ ملت

فصل 2: داستان دو شهر

فصل 3: بازارهای روایی، حدود 1850

نمایه