معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

احتمالاً مواجهه با غرب را باید مهم‌ترین رخدادی دانست که شکل و حتی ماهیت جامعۀ اسلامی معاصر را به چالش کشید. به تعبیر دیگر پس از رویارویی جامعۀ اسلامی با غرب از قرن نوزدهم، تأمل و قضاوت دربارۀ کیستی خود، وضعیت اکنون و انتخاب مسیر آینده، مجدداً و به شکل جدید مطرح شد؛ زیرا غرب به‌مثابۀ دیگری حکم آینه‌ای را داشت که مسلمان خود را در آن باز می‌شناخت. درواقع دیگری آینۀ من شد. آیا این آینه نقش من را راست می‌نمایاند؟ اصلاً این دیگری چه یا که بود؟ من مسلمان چه واکنشی باید در برابر آن داشته باشم؟ پاسخ به این سؤالات مستلزم حداقل شناخت یا فهم یا لااقل بازخوانی تجربۀ ذهنی من از دیگری بود. بر این اساس خودشناسی متفکران مسلمان در دوران معاصر با دیگرشناسی یا به صورت خاص غرب‌شناسی همراه شد.

یکی از مهم‌ترین متفکران اصالت‌گرا سیدقطب و مهم‌ترین متفکران انتقادی شامل هشام شرابی، عبدالله عروی و حسن حنفی است. نحوۀ مواجهۀ این متفکران با پدیدۀ غرب می‌تواند به چند دلیل دربرگیرندۀ بصیرت‌هایی برای عالمان و سیاستمداران اسلامی باشد؛ نخست اینکه این متفکران از نمایندگان صاحب سبک گفتمان خود به شمار می‌آیند؛ دوم اینکه هر سه غرب‌گرایی را رد می‌کنند؛ سوم اینکه برای هر سه مسئلۀ استعمار غرب و نقش آن در تضعیف جهان اسلام انکارنشدنی است. بر این اساس در این کتاب این سؤال طرح شده است که سیدقطب، هشام شرابی، عبدالله عروی و حسن حنفی چگونه با پدیدۀ غرب مواجه شدند؟ این کتاب بر اساس رهیافت اندیشه‌شناسانه می‌کوشد فرایند شکل‌گیری اندیشۀ این متفکران دربارۀ غرب را بازسازی کند.

این کتاب نخست پدیدۀ غرب و مؤلفه‌های مدرنیته را بیان می‌کند؛ سپس به ترتیب مفهوم و مواجهۀ با غرب از دیدگاه اندیشمندان عربی از جمله سید قطب، هشام شرابی، عبدالله عروی و حسن حنفی و مواجهۀ آنان با غرب از یک‌سو و وجه استعماری تمدن غرب از سوی دیگر پرداخته می‌شود و در پایان نیز دیدگاه‌های آنان با هم مقایسه شده است. در هر فصل اشاره‌ای به زندگی متفکر شده است.

در فصل نخست غرب در اندیشۀ سیدقطب با روش پدیدارشناسی بررسی شده است؛ او بر این باور است که مدرنیته (غرب) از طریق شناختن اسلام پیشرفت و ترقی کرد و تنها راه مقاومت در برابر هجوم تمدن غرب را عمل‌کردن به احکام اولیۀ اسلام می‌داند.

هشام شرابی یکی از روشنفکران عرب با رویکرد گفتمان انتقادی در جهان عرب محسوب می‌شود. وی در برابر دستاوردهای تمدن غرب هم نگاه منفی و مثبت دارد و با بهره‌گیری از مفاهیم مارکسیستی به نقد فرهنگ عربی ـ اسلامی می‌پردازد و خواهان ساخت گونه‌ای مدرنیتۀ عربی است. در فصل دوم مفهوم غرب در اندیشۀ هشام شرابی با روش پدیدارشناسی بررسی شده است.

عبدالله عروی مراکشی یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین نویسندگان معاصر جامعۀ عرب است که با آثار خود نقش اساسی در بیداری و روشنگری جامعۀ عرب ایفا می‌کند. وی از رهیافت تاریخی ـ انتقادی و مارکسیستی در نوشته‌های خود بهره می‌گیرد. عروی از طریق گفتمان انتقادی و تاریخ‌گرایی هم‌زمان به نقد فرهنگ غرب و فرهنگ عربی ـ اسلامی می‌پردازد و خواهان ساخت گونه‌ای مدرنیتۀ درون‌زاست. در فصل سوم پدیدۀ غرب در اندیشۀ سیاسی عبدالله عروی با روش پدیدارشناسی بررسی گردیده است.

حسن حنفی در زمرۀ متفکران نومعتزله در جهان عرب به شمار می‌آید که با بهره از عقل مدرن راهی برای سازگاری اسلام و مدرنیته می‌جویند. او پدیدارشناسی چپ‌گراست که با استفاده از متون دینی و تفاسیر مختلف به بازسازی رادیکال دین می‌پردازد. او نیز از طریق گفتمان انتقادی ـ اسلامی هم‌زمان به نقد فرهنگ غرب و هویت عربی ـ اسلامی می‌پردازد و خواهان بازسازی هویت عربی است. فصل چهارم اختصاص به بررسی اندیشۀ سیاسی حسن حنفی با روش پدیدارشناسی دربارۀ پدیدۀ غرب دارد.

در فصل پایانی کتاب شباهت‌ها و تفاوت‌های دیدگاه‌های چهار اندیشمند دربارۀ غرب به اختصار آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

1. غرب از دیدگاه سیدقطب

2. غرب از دیدگاه هشام شرابی

3. غرب از دیدگاه عبدالله عروی

4. غرب از دیدگاه حسن حنفی

5. شباهت‌ها و تفاوت‌های متفکران عرب در رابطه با غرب

منابع و مآخذ