معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

موسیقی در شهرهای ایران پیش از شهرهای عرب ترقی کرد و درخشید؛ به گونه‌ای که پس از دوران مصر باستان، ایران در شرق سردمدار هنر موسیقی بود. در یونان نیز چنین بود و موسیقی پس از ممالک کهن شرق وارد یونان شد و در آنجا به اوج خود رسید؛ دانشمندان و هنرمندان یونانی به موسیقی پرداختند و اصول و قواعد آن را تدوین کردند.

پس از فتوحات تمدن اسلامی در ممالکی که اسلام را پذیرفتند، اسیرانی به سرزمین‌های عربی گسیل شدند و با خود فرهنگ و تمدن ایرانی و یونانی را در شهرهای ممالک عرب گستراندند. درحالی‌که پرداختن به موسیقی در عصر جاهلی منحصر به طبقۀ «القیان» (دختران جوان آوازه‌خوان) بود، برخی از پسران در اوایل اسلام به حرفۀ موسیقی و آواز پرداختند. جایگاه موسیقی‌دانان به‌تدریج رفعت می‌یافت تا اینکه موسیقی‌دانان به قصرهای خلیفه راه یابند و مورد لطف صاحبان قدرت قرار گیرند.

ابن‌سینا از چهره‌های برجستۀ زمان خود در همۀ علوم است؛ از دین، زبان‌شناسی، فلسفه، ریاضیات و منطق گرفته تا ادبیات و روان‌شناسی و روان‌پزشکی. جایگاه او به عنوان بزرگ‌ترین فیلسوف و پژوهندۀ دیگر علوم به‌تنهایی کافی بود تا هر نظری از او دربارۀ موسیقی حائز اهمیت باشد. اما پژوهش‌های او در حوزۀ موسیقی، افزون بر جایگاه نویسنده، به دلیل ارزش‌های هنری و فنی عالی و جایگاه والایش مهم است. آثار موسیقی ابن‌سینا شامل عناصر، اصول و نظریه‌هایی است که جایگاهی رفیع در نوشته‌های موسیقی دارد و نام او را در جایگاه دانشمندی مبتکر و صاحب نظریه‌های مترقی در این فن مطرح می‌کند.

کتاب «شفاء» ابن‌سینا شامل چهار بخش است: منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات. بخش منطق به نه فن تقسیم می‌شود: مدخل، مقولات، عبارت، قیاس، برهان، جدل، سفسطه، خطابه و شعر. بخش طبیعیات هشت فن دارد: سماع طبیعی، آسمان و جهان، کون و فساد، افعال و انفعالات، معادن و آثار علوی، نفس، گیاه و حیوان. بخش ریاضی چهار فن دارد: هندسه، حساب، موسیقی و هیئت. موسیقی فن سوم از بخش سوم، یعنی علم ریاضی است و اگر فنون را پیوسته در نظر بگیریم، موسیقی فن بیستم از کتاب «شفاء» خواهد بود.

این کتاب دربردارندۀ ترجمه و تعلیقه بر «جوامع علم موسیقی» از کتاب «شفاء» به قلم زنده‌یاد سیدعبدالله انوار است. ترجمه و تعلیقه‌ها در دو نسخه از متن عربی کتاب نوشته شده بود که همگی به طور کامل در این چاپ آمده است. افزون بر آن مقدمۀ محمود احمد الحنفی و زکریا یوسف نیز ترجمه شده و در ابتدای کتاب آمده است. تصاویر متن و مقدمۀ کتاب مجدد بررسی شده است. واژه‌نامۀ عربی ـ فرانسه پایانی چاپ مصر با افزودن معادل‌های فارسی تکمیل شده است. در هر بخش ابتدا متن عربی مصحح، سپس ترجمۀ فارسی و پس از آن تعلیقه‌های در توضیح مطالب آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ سیدعبدالله انوار

پیش‌گفتار محمد احمد الخفنی

مقدمۀ مصحح (زکریا یوسف)

کیفیت تنظیم کتاب

فن سوم از بخش ریاضیات کتاب شفاء

مقالۀ اول: رسم و اسباب صوت، ابعاد متفق و متنافر

مقالۀ دوم: جمع و تفریق، تضعیف و نصف‌کردن ابعاد

مقالۀ سوم: اجناس

مقالۀ چهارم: جماعت و انتقال

مقالۀ پنجم: ایقاع

مقالۀ ششم: تألیف لحن‌ و سازها

اصطلاح‌نامه

فهرست اصطلاحات