معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هیچ فرهنگ یا آیینی نیست که فاقد پس‌زمینۀ علوم غریبه باشد. دل‌مشغولی در برابر امور غریب، جزء وابستگی‌های ذهنی انسان در مذاهب و قبایل اولیه است و در این میان، طلسم و جادو واژه‌هایی هستند که قدمت آنها هم‌پای قدمت حضور انسان بر کرۀ خاکی است. دو واژۀ طلسم و جادو با اینکه به جای هم به کار برده می‌شوند، اما از هم متفاوت‌اند و هر یک ریشۀ جداگانه‌ای دارند. با اینکه جادو و جادوگری همواره از دیرباز عملی مذموم بوده است، اما طلسم از دوران باستان بخشی از علوم ماوراءالطبیعه به حساب می‌آمده است.

واژۀ طلسم از جمله واژگانی است که در بسیاری از زبان‌های دنیا با همین لفظ یا با کمی تغییر مشترک باقی مانده و تاریخچه‌ای کهن دارد. مشهور است که بلیناس یا همان پلینی کبیر دانشمنند رومی که به پدر طلسم مشهور است، بر این علم تسلط داشت و برای محافظت بسیاری از شهرها از گزند توفان و مار و کژدم، طلسم‌هایی ساخته و به دروازۀ شهر آویخته بود. برخی نیز قوانین طلسم را به هرمس تریسمگیستون نسبت داده‌اند. ایرانی‌ها از دیرباز با علوم طلسمی آشنا بودند و آثار جالبی در این زمینه بر جای گذاشته‌اند. عده‌ای از محققان قایل به تفکیک دست‌ساخته‌های ملهم از دعا، طلسم و تعویذ هستند.

این کتاب تاریخچۀ متون غریبه در ایران را با تکیه بر زبان، ساختار و معنا مورد بررسی قرار داده است. نویسنده با گردآوری مجموعه‌ای از کتاب‌های سنگی، خطی، عامه‌پسند، کتاب‌های نایاب و افست کمیاب و ... در رابطه با علوم غریبه و مطالعه و بررسی آن، در پی بررسی نسبت میان واقعیت و خیال و امور فراطبیعی بوده‌ است. وی با جمع‌آوری متون و منابع موجود در زمینه علوم غریبه توانسته است زمینه‌‌ای برای جستجوی تحقیقی، روش‌شناسانه و با این وجود بی‌طرف در قبال این متون را فراهم آورد. نویسنده سعی کرده است متونی که «بخش مهم ناخودآگاهی تاریخی ایرانیان» را تشکیل می‌دهد، معرفی و تحلیل کند. در این اثر تلاش شده است «نگاهی بی‌طرف، تئوریک و درعین‌حال دیرینه‌شناسانه به علوم غریبه» ارائه شود. بنابراین این کتاب کوششی است برای تصویرکردن متون کهن و متأخر مرتبط با علوم غریبه از نمای نزدیک و تأکید بر این نکته که «گام مهم‌تر، شناسایی علت‌هایی است که از رهگذر آنها، امر غریب بر ملت‌ها حادث می‌شود».

نویسنده معتقد است پرداختن به سیر علوم غریبه در ایران بدون نیم‌نگاهی به جایگاه این علوم در غرب چندان منطقی نیست؛ از این‌رو بخش‌های پایانی کتاب به بررسی جایگاه علوم غریبه در غرب اختصاص یافته است. البته به واسطه غرابت‌های فرهنگی و اشتراکاتی که در پیرامون جغرافیای ایران وجود دارد، در بخشی مجزا «علوم غریبه: از هند تا پاکستان» مورد بررسی قرار گرفته و مؤلف از پرداختن به متون عربی و اسلامی نیز غافل نمانده است. به بیان دیگر، این کتاب برای بررسی دقیق در هزارتوی این حوزه، با وجود محور قراردادن معرفی و بررسی علوم غریبه در ایران، نگاهی درخور توجه به جایگاه و چندوچون آن در جهان داشته است.

همچنین فصلی از کتاب به «جادو» اختصاص یافته است. با وجود اینکه جادو در ادیان آسمانی و دین اسلام امری است مذموم و ناپسندیده، محقق ناگزیر است که بدان بپردازد؛ زیرا برای محقق فرهنگ عامه و باورهای آیینی، جادو پدیده‌ای جمعی محسوب می‌شود که «باید تنها به بررسی ابعاد آن پرداخت بی‌آنکه قضاوتی در مورد آن کرد».

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

اهل هوا

جادو در ایران

کیمیاگران و ساحران

علوم غریبه در ایران

کتاب‌شناسی علوم غریبه در ایران

بلیناس و طلسمات او

آصف بن برخیا و طلسم‌هایش

جابر، پدر کیمیاگران

رازی و رازهای صنعت کیمیا

فیلسوف کیمیاگر

رازهای فیلسوف شهید

ابن‌عربی و علم حروف

مردی با ستاره‌هایش

اسرار حسین واعظ

شیخ بهایی، عالم غریب

از ادبیات غریبه تا سخن غریبه

زبان و معنا در متون غریبه

علوم غریبه به‌مثابۀ هنر

علوم غریبه: از هند تا پاکستان

علوم غریبه در غرب

افلاطون و علوم غریبه

قرائت یونگ از کیمیاگری

علوم غریبه: واقعیت یا خرافات؟

چکشی علیه جادوگران

منابع و مآخذ