معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کشورهای شمال اروپا و به‌ویژه سوئد در زمرۀ کشورهایی در اروپا هستند که در پیشینۀ تاریخی آنان در قالب دولت و نظام سیاسی هیچ نوع سابقۀ استعماری یا تجاوز به سایر کشورها یافت نمی‌شود. روحیات مردمان شمال اروپا عموماً و به طور سنتی آرام و به دور از هر نوع تنش و چالشی است و به گونه‌ای است که علاقمند هستند به طور مستقل تجربیات و کشفیات خود را نسبت به سایر سرزمین‌ها و جوامع بشری و مردم ساکن در آنها داشته باشند و اینکه لزوماً متکی به دیدگاه و نظرات سایر برادران اروپایی خویش نیستند. سون هدین نیز برخاسته از این نوع تفکرات و دارای همین بینش‌هاست. او متولد 19 فوریۀ 1865 در استکهلم و متوفای 26 نوامبر 1952 همان شهر است. وی از دوران نوجوانی به جغرافیا و کشف سرزمین‌های ناشناخته علاقمند بود.

هدین بیش از بیست سال از عمر خویش را در صحراهای آسیا گذرانید و طی این سال‌ها دورافتاده‌ترین نقاط صحراها و دشت‌های آسیا و نیز کویرهای ایران را درنوردید و حاصل جستجوهای جسورانه‌اش را در 65 جلد کتاب و صدها گزارش علمی در شاخه‌های جغرافیا، تاریخ و باستان‌شناسی منتشر کرد. او همچنین اسنااد سیاسی و اطلاعات استراتژیکی ذی‌قیمتی را برای دولت متبوعش به ارمغان آورد. قسمت عمدۀ مخارج سفرهای طولانی وی از جمله سفر اول وی به ایران از سوی دربار سلطنتی سوئد تأمین می‌شد. وی شرق‌شناسی قوی در رشتۀ جغرافیا و از جمله نخبگان عصر خویش بود. حمایت وی از آلمان نازی در جنگ دوم جهانی به شهرت وی لطمه وارد کرد. او همواره مورد ستایش فرماندهان آلمانی بود و آنها از نتایج اکتشافات وی در مشرق‌زمین برای شناسایی سرزمین‌های دوردست آسیایی بهره‌مند می‌شدند.

برداشت‌های هدین از جامعۀ ایران در دوران قاجارها و در عصر ناصری و در زمانی که به تازگی تلگراف وارد ایران شده بود و مأموران انگلیسی تلگراف‌خانه‌های ایران را اداره می‌نمودند، به‌ویژه در ترسیم اوضاع اجتماعی ایران و نقش قدرت‌های بیگانه و میزان نفوذ آنان در کشور ما بسیار شگفت‌انگیز است. او سه سفر به ایران داشته است که اولین آن در سال 1886 و مصادف با فروردین‌ماه 1265 شمسی و در عصر ناصرالدین شاه قاجار ده سال قبل از کشته‌شدن شاه در حرم حضرت عبدالعظیم توسط میرزا رضای کرمانی به ایران انجام شده است.

دومین سفر وی در سال 1891 در همراهی به عنوان مترجم سفیر آکردیته دربار سوئد برای تقدیم عالی‌ترین نشان دربار پادشاهی سوئد به ناصرالدین شاه بود. سومین سفر وی که به مقصد هندوستان و تبت انجام شد، در عصر مظفرالدین شاه قاجار و حدود ده ماه پیش از وقوع و پیروزی انقلاب بزرگ مشروطه بود که با معرفی‌نامۀ رسمی پادشاه اسکار، پادشاه وقت سوئد و نروژ به مظفرالدین شاه برای دیدار از کویر مرکزی ایران به ایران آمد. این سفر ده ماه قبل از پیروزی انقلاب مشروطه در شرایطی است که جامعه در التهاب و در گیرودار و در کش‌وقوس شروع یک انقلاب یا یک دگردیسی اساسی در حد و سطح کشوری است.

این کتاب آینۀ تمام نمای اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در اواخر عصر ناصری است و نویسنده آن را با دیدگاهی غیراستعماری و غیرانگلیسی یا فرانسوی یا روسی نگاشته و از نزدیک به مخاطب نشان می دهد. باارزش‌ترین قسمت این کتاب نقشۀ ایران و قفقاز است که برگرفته از منابع آلمانی، روسی و انگلیسی و به زبان سوئدی است که در انتهای کتاب به وسیلۀ نویسنده ترسیم شده است. در این زمان کشورهای عربی حاشیۀ خلیج فارس و عربستان هنوز موجودیتی نداشته و در قالب دولت تشکیل نشده بودند و عموماً در قلمرو امپراتوری عثمانی بودند.

اصل این کتاب به سال 1887 در استکهلم در 3700 نسخه به وسیلۀ انتشارات معروف بونیز سوئد چاپ و منتشر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

معرفی نویسنده سون هدین

مقدمه‌ای به قلم پروفسور هرمان وامبری

فصل اول: سفر به باکو

فصل دوم: شبه‌جزیرۀ آب شوران

فصل سوم: دربارۀ صنایع نفتی

فصل چهارم: دربارۀ تاتارها

فصل پنجم: سفر از راه دریای خزر

فصل ششم: سفر از طریق ارتفاعات البرز

فصل هفتم: تهران

فصل هشتم: ناصرالدین شاه و تشکیلاتش

فصل نهم: سفر به اصفهان

فصل دهم: اصفهان

فصل یازدهم: سفر برای دیدار از مقبرۀ کورش

فصل دوازدهم: پرسپولیس

فصل سیزدهم: چند روز در شیراز

فصل چهاردهم: قبور شیراز

فصل پانزدهم: کوه فارسستان

فصل شانزدهم: حرکت به سمت بوشهر و سفر از راه خلیج فارس

فصل هفدهم: بصره

فصل هجدهم: سفر از طریق رود دجله

فصل نوزدهم: بغداد

فصل بیستم: سفر با کاروان

فصل بیست‌ویکم: کرمانشاه

فصل بیست‌ودوم: افراد و قبایل و طوایف خارجی در ایران

فصل بیست‌وسوم: دربارۀ فارس‌ها

فصل بیست‌وچهارم: زبان، سواد و تحصیلات، دین و قوانین

فصل بیست‌وپنجم: نمای جغرافیایی ـ هنر، تجارت و صنایع

فصل بیست‌وششم: سفر به سواحل دریای خزر

فصل بیست‌وهفتم: داستان ضحاک و فریدون

فصل بیست‌وهشتم: بازگشت به باکو

فصل بیست‌ونهم: از دریای خزر تا دریای سیاه

فصل سی‌ام: قسطنطنیه (استانبول ـ م)

فصل سی‌ویکم: از راه ترکیه

فصل سی‌ودوم: از راه بلغارستان در واگن

پیوست 1: گزارش مربوط به معرفی و تشریح محتوای کتاب در جلسۀ عمومی معاونت پژوهشی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در تاریخ 7/2/1401

پیوست 2: نامه پادشاه اسکار ـ شاه سوئد، نروژ، اولند و گوتلند به مظفرالدین شاه قاجار مورخ 14 اکتبر 1905 ...

پیوست 3: نقشۀ ایران ـ عراق، قفقاز و ترکمنستان بر اساس منابع انگلیسی، آلمانی و روسی ـ کارشده به وسیله سون هدین