معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عوام‌الناس آمریکایی دربارۀ اروپای سده‌های میانه افکاری تخیلی و گاه طنزآمیز دارند؛ ولی بیشتر فرهیختگان جامعۀ آمریکا، هنگام بررسی تاریخ اروپای سده‌های میانه، سلسله‌معیارهایی دینی، فرهنگی، سیاسی و حتی زبانی را در نظر می‌گیرند و سپس به مطالعۀ جدی و دقیق تاریخ این قاره در سده‌های میانه می‌نشینند؛ از این‌رو بسیاری از ویژگی‌های اروپا در آن دوره برایشان آشناست. ولی همین آمریکایی‌ها وقتی شروع به بررسی جهان اسلامی سده‌های میانه می‌کنند، هیچ معیاری در اختیارشان نیست که با کمک آن بتوانند ویژگی‌های جهان اسلامی در آن دوره را درک کنند، به طوری که خصوصیات دینی و فرهنگی و .... در آن جوامع، برایشان بیگانه و حتی گاه عجیب‌وغریب و درک‌نشدنی است.

این کتاب برای این دسته از فرهیختگان نوشته شده است. درواقع نوعی «معرفی‌نامۀ» جهان اسلامی است و معرفی‌کنندگانش هم افرادی‌اند که در آن جامعه می‌زیستند. در دورۀ موردبحث بخش اعظم آنچه «فرهنگ و تمدن بشری» خوانده می‌شود، در جهان اسلامی رو به رونق و شکوفایی گذاشت و در بسیاری از زمینه‌ها از جمله زمینه‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، جامعۀ مدنی و فعالیت‌های فکری و علمی پیشرفت‌های چشمگیرتری به وقوع پیوست و معرفی‌کنندگان می‌کوشیدند پیشرفت‌های مذکور را از دیدگاه خویش تجزیه و تحلیل کنند و به معاصرانشان بشناسانند.

بازۀ زمانی مورد بررسی در این کتاب از ظهور اسلامی در سدۀ هفتم میلادی تا سال 1300 میلادی (تقریباً هفت قرن) را دربر می‌گیرد. در طول این هفتصد سال قلمرو حکومت اسلامی در غرب تا اسپانیا و شمال آفریقا و در شرق تا آسیای مرکزی و شبه‌قارۀ هند گسترش یافت.

نخستین فصل کتاب، نظری کلی به برخی موضوعات مهم تاریخ اسلام در سده‌های میانه است؛ درواقع هدف از این فصل فراهم‌کردن زمینه‌ای لازم و ضروری برای فصول دیگر است. در این فصل به مشکلات و مسائل مربوط به بررسی موضوعات گوناگون در اسلام پرداخته شده است.

در فصل دوم به زادگاه اسلام پرداخته شده است. نویسنده در این فصل عمدتاً به مطالبی همچون جغرافیا، محیط زیست عربستان، بازرگانی در این منطقه و نواحی اطرافش، نظام اجتماعی رایج در این سرزمین و .... می‌پردازد.

فناوری نظامی و نهادهای نظامی جهان اسلامی سده‌های میانه در فصل سوم بررسی شده است. در آغاز فصل بحثی اساسی دربارۀ مفهوم اسلامی «جهاد» شده است. در بخش دیگر این فصل به پیشرفت‌ها و دگرگونی‌هایی پرداخته شده است که در فناوری نظامی و در نهادهای نظامی ایجاد شد. برای روشن‌شدن این مقوله به سلاح‌های استفاده‌شده در فتوحات اولیۀ اسلامی و آن‌گاه به اسلحل رایج در دوران امپراتوری اسلامی هم نگاهی انداخته شده است. ظهور بردگی نظامی در سدۀ نهم میلادی و گسترش آن در قالب سلسله معروف به «ممالیک» در مصر و در نهایت آغاز جنگ‌های صلیبی در خاور نزدیک که در بازۀ زمانی 1095 و 1291 درگرفت، از دیگر مباحث این فصل است.

فصل چهارم دربارۀ شهرهای آن دوره است که در طول این بخش زندگی روزمره در سه شهر مهم آن زمان یعنی دمشق، قاهره و بغداد بررسی شده است. این سه شهر مهم سلطنتی به سبب ویژگی‌های منطقه‌ای و همچنین خصوصیات حکامی که در آنها مستقر بودند، وضعیتی خاص یافتند و تا مدت‌ها نماد قدرت و اقتدار بودند. در این فصل دل‌مشغولی اصلی نویسنده این است که مشخص شود جدا از گرایش‌های دینی و مذهبی، زندگی روزمرۀ ساکنان آنها در دورۀ مورد بحث چگونه می‌گذشت و چه نکاتی را می‌توان از سبک زندگی ایشان آموخت.

در فصل پنجم به پنج اصل مهم پرداخته شده است که پایه‌های دین اسلام بر آنها بنا شده است: شهادتین، نماز، روزه، زکات و حج. این عبادات قرن‌هاست که در کنار یکدیگر همچون قلبی تپنده، نبض و آهنگ زندگی روزمرۀ جوامع اسلامی را تنظیم و مدیریت کرده‌اند.

فصل پایانی مجموعه‌ای است از مطالب گوناگون زندگی روزمره به‌ویژه نکاتی مرتبط با چرخۀ زندگی و زندگی خانوادگی. این نکات عبارت‌اند از شیوۀ سنتی نام‌گذاری عرب‌ها، اندرزهای قرآن دربارۀ نقش و جایگاه زن و مرد در خانواده و جامعه، کودکان و دورۀ کودکی، مقولۀ ختنه، پوشاک و حجاب، آموزش و پرورش، انواع سرگرمی‌ها، مرگ و آخرت.

در پایان کتاب نیز واژه‌نامه‌ای گنجانده شده است تا خواننده با تعدادی از اصطلاحات رایج در دورل مورد بحث به‌اختصار آشنا شود. همچنین دستور پخت چند غذای رایج در جهان اسلامی سده‌های میانه، چند شجره‌نامه و جداول سلسله‌های حکومتی و نیز جدولی برای تبدیل تاریخ‌میلادی و هجری به یکدیگر در بخش ضمیمه‌ها آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ نویسنده

پیش‌گفتار

سپاس‌گزاری

رویدادهای مهم به ترتیب تاریخ

فصل 1: نکات عمدۀ تاریخ اسلام در سده‌های میانه

فصل 2: جزیرة العرب

فصل 3: جنگ و سیاست

فصل 4: شهرها

فصل 5: شعایر و عبادات

فصل 6: مطالب جالب و سرگرم‌کننده

ضمیمۀ 1: دستور آشپزی

ضمیمۀ 2: نمودار شجره‌نامه‌ها و سلسله‌ها

ضمیمۀ 3: تقویم مسیحی و تقویم اسلامی و جدول تبدیل آنها به یکدیگر

ضمیمۀ 4: تعطیلات دینی اسلامی

ضمیمۀ 5: جدول تبدیل تاریخ میلادی و هجری به یکدیگر

ضمیمۀ 6: جدول تطبیق سال‌های میلادی و هجری قمری