معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سینمای ایران هنوز از جنبه‌های گوناگون مورد مطالعۀ تطبیقی جدی قرار نگرفته است. هنوز بخش‌های بسیاری از آن بدون مطالعه باقی‌ مانده است. بررسی این جنبه‌ها نه‌تنها به چگونگی کاربرد مفاهیم و اجرای آنها در فیلم‌ها کمک می‌کند که حتی شناخت جنبه‌های گوناگون مطالعه فرهنگی سینمای ایران را نیز دربر می‌گیرد. سینمایی که با همه فرازوفرودهایش بازتابی از فرهنگ تصویری و نمایشی و ادبی و بومی مردم خود نیز هست. بررسی تفاوت این نگره‌ها در دهه‌ها و سال‌های مختلف، به ‌دور از پیش‌داوری‌ها و قضاوت‌های آنی، کار پژوهشگران و محققان رشته‌های گوناگون است. این مطالعات در چنین روندی با تکیه‌ بر جنبه‌های گوناگون فرهنگی، ساختاری، تطبیقی و بینارشته‌ای سینمای ایران بنا شدند. شاید بعدها دیگر پژوهشگران نیز بر سر این‌گونه پژوهش‌ها بنشینند و فیلم‌ها را از جنبه‌های گوناگون و تازه‌ای مورد بررسی قرار دهند.

روش‌شناسی هر مطالعه در این کتاب این‌گونه است: نخست در مقدمه یا بخش اول، نگاه و نگره و اهمیت و چارچوب مختصر موضوع بیان می‌شود تا سپس در بدنه آن با تحلیل‌های نمونه‌های گوناگون با تضادها، چرخش‌ها، چرخه‌ها و تناقض‌های تاریخی‌تفسیری آن روبرو شویم. در انتها نیز در یک جمع‌بندی، دوباره به چارچوب‌ها و عناصر غالب هر بررسی اشاره شده است. برای چنین مطالعه و چشم‌اندازی، گونه‌ها و چرخه‌های مختلف سینمای ایران از ابتدا تا امروز طی سال‌های متمادی مورد بازبینی و بازخوانی قرار گرفته است تا از برایند آنها بتوان به زوایای پنهان و نشانه‌های مشترک آنها دست یافت.

در بخش اول کتاب مطالعۀ ساختاری سینمای ایران صورت گرفته است؛ این بخش دربرگیرندۀ بررسی الگوهای تک‌گویی در فیلم‌های سینمای ایران، بر راوی دانای کل در شروع فیلم‌های سینمای ایران و نقش نامه و جلوه‌های آن در ساختار فیلم‌های سینمای ایران بررسی شده است.

بحران روابط میان زن و مرد ایرانی در سینمای ایران همواره از موضوع‌های قابل تأمل بوده است. در بخش دوم برای تحلیل این بحران‌ها به چهار فصل از چهار فیلم کلیدی سینمای ایران پرداخته شده است که از چهار دهۀ متفاوت انتخاب شده‌اند و نخست به دلیل شخصیت‌پردازی و اجرای تأثیرگذارشان در صحنه‌های بحرانی میان زن و مرد قابل تأمل هستند. چهار فیلم عبارت‌اند از: خشت و آینه (ابراهیم گلستان)، گزارش (عباس کیارستمی)، کاغذ بی‌خط (ناصر تقوایی) و چهارشنبه‌سوری (اصغر فرهادی). همچنین در این بخش به چگونگی حضور کارگران در سینمای ایران اشاره شده است.

ماجرای خواهران، مادران، دختران و همسران این سرزمین در سینمای ایران اغلب توسط سینمای مردانه گفته شده است که اغلب ماجرای ناکامی و رنج و بی‌پناهی آنها بوده در برابر قوانین و مناسبات غلط ریشه‌دار اجتماعی که از زندگی فرهنگی مردسالار می‌آمده‌اند. در بخش سوم ابتدا تاریخ حضور زنان در فیلم‌های سینمای ایران از آغاز تا 1359 بررسی شده و سپس نقش‌مایه‌های مرد اثیری در فیلم‌های زنان فیلم‌ساز امروز ایرانی تحلیل گردیده است.

سینمای ایران همواره در نقاط عطف خود ـ موج نو در اواخر دهۀ چهل، آغاز دهۀ شصت و در دهۀ هشتاد ـ تحت تأثیر تلاش‌های تئاتری پیش از خود بوده است که یافته‌ها و اندوخته‌های خود را در سینما نشان داده‌اند. این تأثیر چه از طریق حضور بازیگران، دستیارها و سایر عوامل در بدنۀ سینمای ایران بوده است و چه از طریق منتقدان، اندیشه‌ورزان و نویسندگان آن و مانند آنها. در بخش چهارم چگونگی تأثیر تئاتر بر سینمای ایران بررسی شده است.

به لحاظ تاریخی پیش از دهۀ سی می‌توان موضوع نفت را در فیلم‌های گزارشی و خبری پی گرفت. با آمدن دکتر اسماعیل کوشان از آلمان به ایران و گشایش استودیو «میترا فیلم» در ابتدای دهۀ سی او توانست فیلم مستند گزارشی از «دکتر مصدق و سفر به آمریکا» که حاصل هم‌سفرشدن او با دکتر مصدق است بسازد. این فیلم دربارۀ شکایت انگلیس که دستش از نفت جنوب ایران کوتاه شده بود، به شورای امنیت سازمان ملل و سخنرانی دکتر مصدق است و در دوران پرشور ملی‌شدن نفت ایران در سینما به نمایش گذاشته می‌شد. در بخش پایانی کتاب جایگاه نفت در سینمای ایران بررسی و تحلیل شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

* مطالعۀ ساختاری

الگوهای تک‌گویی در فیلم‌های سینمای ایران

مروری بر راوی دانای کل در شروع فیلم‌های سینمای ایران

نقش نامه و جلوه‌های آن در ساختار فیلم‌های سینمای ایران

* مطالعۀ جامعه‌شناسانه

بازخوانی بحران روابط زن و مرد ایرانی

چگونگی حضور کارگران در فیلم‌های سینمای ایران

* مطالعۀ زنان

تاریخ حضور زنان در فیلم‌های سینمای ایران از آغاز تا 1359

نقش‌مایه‌های مرد اثیری در فیلم‌های زنان فیلم‌ساز امروز ایرانی

* مطالعۀ تطبیقی

تأثیر تئاتر ایران در روند تحولی سینمای ایران از آغاز تا 1389

* مطالعۀ شهری/ صنعتی

جایگاه نفت در فیلم‌های سینمای ایران