معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

استفاده از شعر و کلام آهنگین یکی از شیوه‌های آموزش است. چنین روشی در گذشته در علوم مختلف و برای رده‌های سنی گوناگون انجام می‌شد. در تاریخ ادبیات آثار متعدد و ارزشمندی با موضوع منظومه‌های تعلیمی و ارجوزه وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «الفیۀ» ابن‌مالک در علم نحو، منظومۀ حاج ملاهادی سبزواری در فلسفه و منطق، نصاب الصبیان ابونصر فراهی در آموزش لغت برای نوآموزان اشاره کرد.

کتاب «منظومۀ دُرّۀ عروضی» در قرن سیزدهم هجری توسط معروف نودهی سرود شد و در میانۀ قرن چهاردهم (1350 ق) توسط شیخ نوری قره‌داغی به زبان عربی شرح شد. کتاب حاصل طبع شعر و تفسیر نویسندگانی است که توجه خاصی به ارجوزه و نیز علم عروض داشته‌اند. هم معروف نودهی و هم شیخ نوری آثار متعددی در ارجوزه داشته‌اند که تعدادی از آنها عروضی هستند. توجه و تمرکز ناظم به عروض عربی است؛ به گونه‌ای که بحث را با بحور عربی چون طویل و مدید آغاز می‌کند. شاید بتوان گفت معروف نودهی در سرودن این منظومه تحت تأثیر استادش بیتوشی است که صاحب چند منظومه در بیان افعال، در بیان مثلثات افعال و اسماء، در بیان مؤنثات سماعی، مصادر، الکافی فی عروض والقوافی و .... است.

محمد معروف بن مصطفی نودهی در سال 1166 قمری در روستای نوده از توابع شهر باژیر در سلیمانیۀ عراق متولد شد. او برای تحصیل علم به سلیمانیه رفت و در آنجا فقه و حدیث و تفسیر را در محضر ابن‌الحاج زانوی فرا گرفت. او برای آموختن علوم ادبی از کلاس‌های عبدالله بیتوشی استفاده کرد. وی در شاخه‌های ادبیات عرب به‌ویژه بلاغت و در علوم دینی در زمینۀ تفسیر، حدیث، اخبار و قرائت به رتبۀ استادی می‌رسد. نودهی از پیروان فرقۀ قادریه و نوربخشیه در تصوف است. وی پس از اتمام تحصیل و در زمان اقامت در سلیمانیه، با شیخ علی برزنجی از مشایخ بزرگ طریقۀ قادریه آشنا می‌شود و در محضر او مراحل سیر و سلوک عرفانی را می‌گذراند و در این راه نیز به مرحلۀ کمال و پیری می‌رسد. معروف در سال 1254 قمری درگذشت و در حومۀ شهر سلیمانیۀ عراق به خاک سپرده شد. برخی از آثار او عبارت‌اند از: فرائد فی نظم العقاید، الفریده فی العقیده، قطر العارض فی علم الفرائض، زاد المعاد فی مسائل الاعتقاد، نظم آداب البحث، فتح المجید فی علم التجوید، غیث الربیع فی علم البدیع و ... .

اما شیخ نوری فرزند شیخ باباعلی قره‌داغی در دهۀ هشتم از قرن سیزدهم هجری در روستای تکیه از توابع ناحیۀ غره‌داغ به دنیا آمد. این روستا از مراکز معتبر علمی و دینی آن منطقه از قرن سوم هجری به بعد است. شیخ نوری سال‌ها در مدرسه‌ای که به نام پدرش شناخته می‌شد، تدریس می‌کرد. از جمله شاگردان او می‌توان به ملاعزیز جوانرویی، ملاعزیز کانی همزه‌ای و ... اشاره کرد. از جمله آثار او می‌توان به این موارد اشاره کرد: انساب السادات، شرح تشریح الافلاک از شیخ بهایی، صرف و نحو عربی، دیوان شعر. شیخ نوری در سال 1375 قمری درگذشت و در کنار مقبرۀ معروف نودهی در سلیمانیه دفن شد.

این منظومه در 113 بیت توسط معروف نودهی سروده شده است و ازآنجاکه مختصر بود، شیخ نوری آن را به عربی شرح کرد. این کتاب ترجمۀ شرح کتاب است. این کتاب ضمن بیان الفبای عروض و آموزش آن به نوآموزان، شامل مباحث تخصصی نیز می‌باشد که برای مطالعۀ محققان و مدرسان این علم نیز مفید خواهد بود. در این کتاب دربارۀ اجزای شعر و بحور عروضی سخن گفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمۀ مترجم

متن منظومه

اجزای شعر

بحور عروضی

بحر طویل

بحر مدید

بحر بسیط

بحر وافر

بحر کامل

بحر هزج

بحر رجز

بحر رمل

بحر سریع

بحر منسرح

بحر خفیف

بحر مضارع

بحر مقتضب

بحر مجتث

بحر متقارب

بحر متدارک

خاتمه به قلم شارح

نمایه‌ها